Catawiki, de online kunstveiling. Ik moet er niet te vaak gaan kijken want de verleiding is groot. Ruim een maand geleden ging ik weer voor de bijl. Niet alleen voor wat ik te koop zag, maar ook omdat het zo spannend is aan een veiling mee te doen. Wacht ik met bieden tot de laatste minuten, of ga ik al eerder? Heb ik het of is iemand me net voor? Spannende minuten die je door moet maken, waarop je moet beslissen ja of nee, ik houd er van.
Half februari was er een veiling van Afrikaanse voorwerpen. Veel beelden maar ook een aantal Shoowa–Kuba weefsels uit Congo. Nu weet ik niets van dit soort weefsels, maar de textielliefhebber in mij werd erdoor aangetrokken. Ik werd nieuwsgierig naar die natuurlijk uitziende kleden. Hoe mooi zou het zijn om ze van dichtbij te bekijken en er meer over te weten te komen. Uiteindelijk is leuk en leerzaam de beste combinatie. Bij twee verkopers waren verschillende kleden te koop. Twee uit de eerste helft van de 20ste eeuw van een Belgische verzamelaar die ze verkocht via galerie Mondes d’Hier in Brussel en twee uit de 2de helft van de 20ste eeuw van een verkoopster uit Deventer. Ze zagen er verschillend uit, maar ze hadden alle vier een uitstraling die me beviel. Voor ik het in de gaten had, was ik op beide kavels aan het bieden; tot mijn grote verbazing was ik ineens de eigenaar.
Ze kwamen goed verpakt aan. Toen ik ze naast elkaar legde, zag ik direct een groot verschil. De twee uit het begin van de 20ste eeuw zagen er verfijnder uit dan de andere uit de 2de helft van de 20ste eeuw. Die waren grover geweven en hadden op de een of ander manier niet de schoonheid van de andere lappen. Ze leken nieuw gemaakt, waarschijnlijk voor de toeristenmarkt. De zachte fluwelige uitstraling die de oude lappen hebben, zit absoluut niet in de andere twee. Deze zijn stug, hard en ruw. Eerlijk gezegd vielen de nieuwere twee me wat tegen. Natuurlijk ging ik me direct verdiepen in de oorsprong van deze kleden.
Omdat het Congolese kleden zijn, vroeg ik me af wat ik van Congo weet. Weinig. Ik kende de namen Lumumba en Kasavoeboe, ik wist dat er boeken zijn verschenen over de pijnlijke geschiedenis van dat land en dat het er op dit moment onrustig is. Een kleine heftige geschiedenisles via Internet volgde.
Congo was van 15 november 1908 tot 30 juni 1960 een kolonie van België. De Belgen onder leiding van Koning Leopold II hebben daar op een stuitende en racistische manier huisgehouden. Ze wilden er zoveel mogelijk geld verdienen over de ruggen van de bevolking. Dit alles vanuit de gedachte dat de Europese cultuur beschaving in het land zou brengen. Een verwerpelijk idee dat ervan uitgaat dat er in Afrika geen beschaving zou zijn. Met het geld daar verdiend, zeg maar gestolen, werden in België grootse gebouwen neergezet. Op Wikipedia las ik het volgende over de dag dat Congo onafhankelijk werd:
Nadat koning Boudewijn in zijn toespraak op ongelukkige wijze het ‘genie’ van Leopold II en de vruchten van het koloniaal bestuur had geprezen, sprak de kersverse eerste minister Patrice Lumumba een – door de Congolezen enthousiast onthaalde – vlammende repliek uit tegen het Belgische koloniale beleid. Daarin stelde hij de strategie aan de kaak die bestond uit dwangarbeid, beledigingen, lijfstraffen en sociale ongelijkheid.
- Wij hebben dwangarbeid gekend in ruil voor lonen die veel te laag waren om voldoende te kunnen eten, ons waardig te kleden of te wonen of om onze kinderen als dierbaren te kunnen opvoeden.
- Wij hebben spot, beledigingen, slagen gekend die we ’s ochtends, ’s middags en ’s avonds moesten ondergaan, omdat wij ‘negers’ waren. Wij zijn getuige geweest van het afschuwelijke lijden van degenen die veroordeeld waren voor hun politieke standpunten of godsdienstige overtuigingen: verbannen in hun eigen land was hun lot nog slechter dan de dood.
- Wij hebben gezien dat er in de steden prachtige huizen voor de blanken waren en bouwvallige barakken voor de zwarten.
- Wie zal ooit de slachtingen vergeten waarbij zo velen van onze broeders omkwamen, de cellen waarin degenen werden geworpen die weigerden zich aan een regime van onderdrukking en uitbuiting te onderwerpen. Wij, die in ons hart en met ons lijf geleden hebben onder de koloniale onderdrukking, wij zeggen nu luid en duidelijk: dat alles is voortaan gedaan!
Gruwelijk is het om dit alles te lezen en te weten dat de oude weefsels die ik kocht, zijn gemaakt ten tijde van deze onderdrukking. Dat het van een Belgische verzamelaar komt, maakt het ook een beetje ongemakkelijk, merk ik bij mezelf nu ik dit schrijf. Hoe de weefsels in zijn bezit zijn gekomen, zal ik nooit weten. Heb ik nu koloniaal materiaal in handen waar weinig of niets voor is betaald? De galerie die ze aan mij verkocht, ziet er overigens wel betrouwbaar uit.
Maar nu naar de oorsprong van de weefsels. Op internet is veel te vinden en het grote boek over dit soort weefsels van de Belgische kunstschilder Georges Meurant staat op mijn verlanglijst.
Oorspronkelijk is een Kuba-doek zoals het ook wel wordt genoemd een ceremonieel gewaad dat gedragen werd bij huwelijks- en begrafenisceremonies. Ze werden gebruikt als rokken waarbij meerdere lappen om het lijf werden gebonden. Het proces om zo’n weefsel te maken, kost veel tijd en vraagt heel wat handelingen van de makers.
De weefsels zijn gemaakt van raffia, afkomstig van de raffiapalm. Toen ik jong was, heb ik op school nog eens een masker gemaakt van pitriet met raffia. Dat heeft jaren bij mijn ouders gehangen. Raffia was een typisch materiaal van de jaren 60 en 70 toen er volop werd geknutseld. Er werden manden en pannenonderzetters van gemaakt. Waar raffia vandaan kwam, wist ik niet; je kocht het in strengen bij de knutselboetiek. Nu is het nog steeds te koop, onder andere bij tuincentra omdat het een natuurlijk soort touw is waarmee je planten kan vastzetten.
In Congo verzamelen mannen de bladeren van de raffiapalm en laten ze drogen in de zon. Ze wrijven de bladeren in hun handen tot ze zacht zijn en bruikbaar om mee te weven.
Er worden smalle repen van gemaakt; daar weven de mannen lappen mee op een eenvoudig weefgetouw.
De breedte van de vezel bepaalt de breedte van het weefsel.
De vrouwen borduren er daarna motieven op met repen raffia die plantaardig zijn geverfd met bijvoorbeeld modder of indigo. Ze doen dit in een techniek waarbij aan de achterkant bijna niets te zien is van de draden waarmee ze werken.
Sommige delen zijn in een eenvoudige steek gestikt; andere delen geven een fluwelig beeld.
De lappen zien er grafisch uit.
De geborduurde vormen zijn geometrisch en hebben, vanuit overerving, een band met de familiegeschiedenis. Dat maakt deze doeken erg persoonlijk; er is ook een grote diversiteit in te vinden.
Wat me opvalt en ook aantrekt, is dat de borduursels niet gelijk van vorm en ritme zijn. Daardoor lijkt er beweging in de lappen te zitten.
Die schoonheden, ooit ergens in Congo gemaakt, zijn nu hier in Amsterdam beland. De oude hebben zeker een functie gehad. Wie ze gemaakt heeft, zal ik wel nooit te weten komen. Wat ik wel weet is dat ik respect en bewondering heb voor de mannen en vrouwen die ze hebben vervaardigd. Ik zal de lappen, die nu deel uitmaken van mijn kleine textielcollectie, blijven koesteren en waarderen.
TextielLiefde 
