Ik ben zo blij dat jouw achternichtje Nella me jouw adres heeft gegeven. Ik was het door de verhuizing kwijtgeraakt. Tot op de dag van vandaag is het me een raadsel waar mijn adressenboek is gebleven. Wie weet duikt het nog op als ik de laatste dozen uitpak.
De familie Visser
Neeltje Maria Visser. Ik ben altijd een beetje jaloers op mensen die meerdere namen kregen bij hun geboorte. Ik heet Jan en dat is alles. Mijn opa heette Jan en het leek mijn ouders goed om me naar hem te vernoemen. Jij bent geboren in Sliedrecht en ik in Arnhem. Je trouwde toen je 24 was met Marianus Johannes Hietberg. In Zutphen! Dat is de stad waar ik mijn jeugd heb doorgebracht! Vanaf drie maanden tot aan mijn 24ste. Wat een toeval!
Huwelijksakte Neeltje en Jan
Hebben jullie na het huwelijk bij jouw ouders in de Sprongstraat ingewoond? Die straat ken ik goed want ik heb wel eens koffie gedronken in Grandcafé Picknick; daar woonden jullie toch boven? Wij woonden tot aan mijn 14de in de Lintelostraat, daarna verhuisden we naar de Moesmate. Als we elkaar spreken, gaan we het in elk geval daarover hebben.
Nella liet me ook een foto zien waarop jij tussen je twee zussen Elisabeth en Geertje staat. Wat een schitterende hoed heb je daar op! Echt heel modieus! De man van Elisabeth, Hendrik Meijer ziet er wel stoer uit in het uniform van de buitenvaart. Was hij vaak maanden op zee? Hij heeft vast heel veel van de wereld gezien.
Nella gaf me ook een pakje met borduursels van jou. Weet je nog dat lapje uit 1907 met al die verschillende borduuroefeningen? En dat patroon voor een babyschoentje?
Ik heb het onder het kopieerapparaat gelegd en toen ik het uitknipte en aan elkaar plakte, stond er ineens een schattig schoentje op mijn tafel. Ik ben heel benieuwd of je het schoentje ook in het echt hebt gemaakt en voor wie.
Als we elkaar spreken hoop ik dat je me alles verteld over je leven. Je huwelijk met Marianus (noemde je hem Marinus, Mari, Rinus, Rien?) en zijn werk als winkelchef in Zutphen. Bij welke winkel werkte hij? Hoe was jouw leven met hem? Heb je zelf eigenlijk betaald werk gehad of was dat niet mogelijk of nodig in die tijd?
Ik ben gewoon benieuwd naar jouw leven. Geloof me, niet vanuit nieuwsgierigheid maar van oprechte interesse. Je achternichtje Nella liet me ook nog een borduurwerkje van haar zelf zien. In vergelijk met jouw fijne steekjes zie je dat het niet echt haar interesse had. Het is duidelijk: niet ieder meisje vindt handwerken leuk. Ze is later wel kunstenaar geworden. Niet zo vreemd want in haar lapje valt haar goed kleurgevoel wel op.
Ik hoop dat we snel wat kunnen afspreken. Dan kun je mij ook alles vragen over mijn leven. Dan laat ik je zien hoe een kopieerapparaat werkt.
Lieve groet van Jan
Noot van de schrijver
Mijn vriendin Nella Montfoort gaf me deze borduursels van haar oudtante. Ik ging meteen op zoek naar gegevens over Neeltje Maria Visser en ontdekte in verschillende archieven informatie over haar. Ze werd op 30 april 1892 geboren in Sliedrecht en was de middelste van drie zussen. Op 28 oktober 1914 trouwde ze met Marianus Johannes Hietberg (geboren 28 mei 1890 in Utrecht) in Zutphen waar ze ook hebben gewoond. Hoe lang ze daar in de Sprongstraat hebben gewoond heb ik niet kunnen ontdekken. Wel weet ik dat ze daarna verhuisd zijn naar Haarlem waar ze op 3 juli 1943 is overleden.
Haarlemsche Courant, 5 juli 1943
In de Haarlemsche Courant vond ik haar overlijdensadvertentie. Neeltje en haar man hebben geen kinderen gekregen. Marianus is overleden op 28 maart 1959.
Op Facebook las ik bij een bericht van mijn goede vriendin Evelien Verkerk over het boek ‘On Mending’ van Celia Pym met als ondertitel ‘Stories of damage and repair’. Celia Pym is van oorsprong verpleegkundige. In dat werk werden vaak de woorden ‘on the mend’ gebruikt: ‘aan de beterende hand’. Mending oftewel herstellen is de laatste jaren populairder geworden. Een trui met een gat kan door een contrasterend borduursel nog jaren mee; een scheur in een overhemd kan worden hersteld door er een lapje op te zetten van een andere stof. Bij ‘visible mending’ is de zichtbaarheid van de reparatie het startpunt. De reparatie mag en moet zelfs gezien worden. Het is een goede en creatieve manier om langer kledingstukken of ander textiel te gebruiken. Als je het goed doet, ziet het er geweldig uit, is het er rijker door geworden en kan het weer jaren mee.
Eerste fase herstel van het Baskische tafellaken met gaten
Mooi herstellen vraagt geduld en aandacht. Een aantal jaren geleden kocht ik bij een kringloopwinkel in Frankrijk een in plastic tape verpakt tafellaken. Er was een sticker opgeplakt waarop geschreven stond ’10 serviettes’. Of alles in goede staat was kon ik niet zien. Ik kocht het voor vijf euro en het ging mee naar Amsterdam. Nadat ik het uitgepakt had zag ik gaten in het tafellaken zitten. Ik besloot het zichtbaar te repareren en gebruikte daar een servet voor.
Zichtbaar gerepareerd Baskisch tafellaken
Geduld om het mooi te repareren bleek ik wel te hebben voor het oude tafellaken dat er na de reparatie heel vrolijk uitkwam.
Wollen shawl van Magee gekocht in Clifden, Ierland
Op een oude shawl kwam ik niet veel verder dan wat borduurgebroddel. Misschien moet ik daar maar verschillende lapjes op gaan zetten om de gaten weg te werken.
Visible mending direct toegepast op het boek
Ik bestelde het boek direct en kreeg het deze week in de bus. Helaas was het bij de hoeken gescheurd en beschadigd. Na een klacht erover kreeg ik het bericht dat me een nieuw, gaaf exemplaar wordt toegestuurd. Ik moest er stiekem om lachen want een boek over herstellen dat beschadigd is, vraagt om ‘visible mending’.
‘On mending’ is geen doe-het-zelf boek over hoe je iets met repareren; daar zijn andere boeken voor zoals ‘Mending Matters’ van Katrina Rodabauch of websites van bijvoorbeeld Tom of Holland. Op de website ‘Nederlands gebreid’ van Evelien Verkerk zijn prachtige voorbeelden te vinden van historische stoplappen die als doel hadden meisjes te leren stoppen om zo kleding langer mee te laten gaan. Op de website staan ook patronen als je zelf zo’n stoplap wilt maken.
Houten stoppaddestoel, maasgaren en naalden, erfenis van vriendin Tonny Hollanders
In het boek van Celia Pym staan ontroerende verhalen over herstellen, verstellen en stoppen van kledingstukken. Ze schrijft dat sokken stoppen vaak het eerste is waar mensen aan denken als je het over dit onderwerp hebt. In mijn eigen geschiedenis klopt dat ook. Mijn moeder stopte alle sokken van haar zonen en haar echtgenoot. Ik zie mijn moeder nog zitten op de bank, hoe ze met haar vuist in een sok (ze gebruikte geen houten stopei of stoppaddenstoel) met een draadje maaswol in een naald een gat onzichtbaar stopte. Helaas heb ik geen sokken bewaard maar ik herinner me een paar dunne sokken van Comme des Garçons die ze met heel dun garen repareerde en die mijn echtgenoot Bram daarna nog door kon dragen.
Kleren zijn een tweede huid en ze vertellen verhalen over de mensen die ze hebben gedragen. Het lichaam zit in gebruikte kleren; dat kun je ook zien als je ’s avonds voor het naar bed gaan je kleren uittrekt. Wanneer iemand overlijdt, blijven zijn of haar kleren in de kast hangen. Na korte of lange tijd komt de vraag wat ermee moet gebeuren. Ga je ze zelf dragen, al dan niet aangepast? Breng je ze naar de kringloop? Mogen vrienden er een keuze uit maken?
Celia Pym, tegenwoordig universitair docent textiel aan het Royal College of Art in Londen, ontmoet veel mensen die haar kapotte kleren brengen waar een verhaal achter zit. In haar boek zijn acht verhalen te lezen over reparaties op gebreide kledingstukken, een over twee rugzakken en de laatste gaat over een picknickkleed. Sommige verhalen gaan over familieleden zoals haar tante Elisabeth die weduwe werd nadat haar man Patrick Cobb omkwam tijdens de Tweede Wereldoorlog.
Blauwe stoppages op de mouwen van het vest Foto: Michele Pazeri
Haar simpele naturelkleurige vest van het merk Murray Brothers heeft tante Elisabeth veel gedragen tijdens wandelingen met haar hond. Het vest sleet, met name bij de ellenbogen. Celia repareerde het twee keer liefdevol met twee verschillende kleuren blauw garen.
Gele stoppages op het oranje breiwerk Foto: Michele Panzeri
Een ander verhaal gaat over de oranje slip-over van Bill Smith, gebreid door zijn vrouw Ursie Smith ongeveer dertig jaar geleden. Bill droeg graag heldere kleuren en dit kledingstuk is er een voorbeeld van. In 2010 en 2017 is het meerdere keren gestopt met gele wol en Bill heeft het kledingstuk tot zijn dood in 2020 gedragen. Helaas is het verdwenen in het tehuis voor demente ouderen waar hij de laatste tien dagen van zijn leven verbleef. Door het verhaal met foto’s over deze slip-over te vertellen is het er toch nog.
Het kleine boek vol ontroerende levensverhalen via gerepareerd textiel bracht me ook bij een kledingstuk van mezelf dat Evelien Verkerk voor mij heeft gerepareerd en dat ik sindsdien koester.
In september 2011 was ik met een groep collega-docenten in Italië in het kader van bijscholing. We bezochten scholen, bedrijven en een beurs. Op een vrije middag gingen we naar Venetië. In een kleine winkel van het merk Falconeri hing een tricot colbert. Dat had ik al eerder gezien in een andere winkel van hetzelfde merk in Vicenza, maar daar was ik al voor de bijl gegaan voor een mouwloos vest. In de winkel in Venetië trok ik het colbert aan en het paste zo goed! Toen een collega zei dat ik er spijt van zou krijgen als ik het niet zou kopen, kocht ik het jasje. Gemaakt van 100% wol in een subtiel blauw met bruin ruitje. Het ging mee naar Nederland en ik droeg het met een effen overhemd eronder als ik er bij speciale gelegenheden wat gekleder moest uitzien.
Mijn man Bram stierf op 2 april 2013. Op zijn begrafenis droeg ik het colbert. Dat was met een reden: niet alleen dat ik het graag droeg, maar Bram vond het me ook mooi staan. Het jasje gaf me warmte op een moeilijke dag vol herinneringen en omhelzingen van vrienden. Tijdens mijn speech aan het einde van de ceremonie gaf het me zekerheid. Ik ben ervan overtuigd dat het jasje me vertrouwen heeft gegeven tijdens die toespraak die je maar een keer kunt doen en die goed moet overkomen.
Herstelplekken aangegeven met wit garen Foto: Evelien Verkerk
Het colbert ging de klerenkast in. Ineens waren ze er, of waren ze er al langer? Motten die in de aanval waren gegaan op mijn gebreide wollen sokken, truien en vesten. Overal gaten! Al dat moois verdween in de vuilniszak. Ook mijn allermooiste jasje was niet aan de vraatzucht ontkomen. Die vliegende monsters hadden zich tegoed gedaan op verschillende plekken aan voor- en achterkant en op de mouwen. Mijn colbert vol herinneringen, ik kon wel janken.
Reparatiestadia Foto: Evelien Verkerk
Ik vertelde het aan Evelien Verkerk. Ze nam het jasje mee en repareerde het op een manier die ik niet voor mogelijk had gehouden. Ze maakte van al die gaten kleine, verfijnde contrasterende kleurvlakken in hetzelfde motief als het origineel. Dat ze daar het geduld voor had, vind ik nog steeds een wonder. Aan het colbert heeft ze een lichtheid en vrolijkheid toegevoegd. Dat past goed bij mij want eigenlijk ben ik een optimistisch mens en vind ik dat je het leven moet vieren waar mogelijk. Als ik het colbert draag, krijg ik veel complementen; veel mensen denken dat ik het zo gekocht heb.
Mijn lievelingsjasje vol herinneringen
Er is iets aan toegevoegd dat te maken heeft met mijn leven en met speciale momenten dat ik het jasje droeg. Het verhaal van mijn colbert zou goed in het boek van Celia Pym passen.
Afgelopen zondag bezocht ik voor het eerst het Van Eesteren Museum in Amsterdam West.
Vijf minuten lopen vanaf tramhalte Sloterpark aan de Sloterplas. Vreemd dat ik daar nog nooit ben geweest! Naast veel informatief materiaal over de architect en stedenbouwkundige Cornelis van Eesteren (1897-1988) is er tot en met 17 april de tentoonstelling ‘100.000 bomen en een bos van draad’ te zien van textielkunstenaar Sara Vrugt.
Ik ken haar werk onder andere van de geborduurde stoelzittingen in de Oude Kerk in Amsterdam. Daar zit ik graag op tijdens de Silence-concerten op de eerste vrijdag van de maand om acht uur ’s morgens. De prozatekst van Anna Enquist van 118 woorden op de zittingen van 118 kerkstoelen levert door een wisselende samenstelling steeds een ander ‘verhaal’ op.
Het bomenkunstwerk van Sara Vrugt is tot stand gekomen met hulp van meer dan duizend handen die duizenden blaadjes en bijzondere vogels borduurden. Zorg om het milieu was de belangrijkste reden om dit project te starten. Door donaties is er nu al veel geld opgehaald om in Nederland en in Afrika meer dan 100.000 bomen te planten. Een echt bos dus in samenwerking met TreeSisters en het IVN.
Tijdens vele borduursessies in het hele land vertelden bezoekers elkaar verhalen over de natuur en borduurden ze bomen, blaadjes en vogels. Hun verhalen worden hoorbaar in het kunstwerk, hun borduursels zichtbaar.
Ik heb er ook aan meegedaan, een aantal blaadjes geborduurd, niet in een life-sessie maar thuis. Over die borduurbijeenkomsten had ik gehoord; ik wist de data hier in Amsterdam maar het kwam er jammer genoeg niet van om erheen te gaan.
Bij binnenkomst in het museum zie je het meteen: een spiraal van zwarte stof, vol geborduurd met blaadjes in alle kleuren van de seizoenen. Een uitnodigend woud dat je binnen kunt lopen en waarin je kunt verdwijnen.
Twee roodborstjes bij de ingang en boomwortels van teksten heten je welkom.
Ik liep er in en was meteen verrukt.
Van de kleuren van de garens
die de vier seizoenen vertegenwoordigen.
Van alle verschillende steken op al die blaadjes, en ergens hangen mijn geborduurde blaadjes.
Van de draadjes aan de achterkant van de borduursels.
Van al die verschillende vogels die er vliegen of staan.
Het kunstwerk gaat nog geëxposeerd worden op verschillende plekken in Nederland. Ga er heen als je in de buurt bent. Op de internetsite van 100.000 bomen is de informatie te vinden.
Aan het einde van de tour zullen er in de zoom zaadjes van planten en bomen verwerkt worden. Dan gaat het geborduurde bos tentoongesteld worden in de tuin van museum Belvédère in Heerenveen. In de loop van de tijd zal het doek vergaan, gaan de zaden ontkiemen en zal er een echt bos ontstaan.
Natuurlijk kocht ik de publicatie en een zakje met boomzaden.
Sara Vrugt, volg haar op Facebook en Instagram. Komende zomer gaat ze samen met Leidenaars het project ‘Van Kade tot Zelfkant’ uitvoeren. Een oude traditionele Leidse stof wordt daarvoor weer geproduceerd. Lees haar website waarop nog meer prachtige projecten staan.
Een paar weken geleden zag ik op Facebook een filmpje over het fotoboek ‘Big Heart, Strong Hands’ van de Noorse fotografe Anne Helene Gjelstad. Ze fotografeerde vanaf 2008 elf jaar lang 35 oude vrouwen op de Estlandse eilanden Kihnu en Manija. Een paar daarvan zijn nog in leven. Vrouwen die hard werken terwijl hun mannen vaak afwezig zijn door werk op zee of het vaste land. Een matriarchaat zou je het kunnen noemen. Vrouwen die op het eiland zijn geboren en getogen en daar zijn blijven wonen. Opvoeden, koken, kleren maken, repareren, land bewerken, dieren verzorgen – dat is hun leven. Sterke vrouwen die niet gewend zijn om veel te praten over hun innerlijk. Hard werken hoort erbij en daar zeur je niet over. Cultuur en traditie respecteer je en houd je in ere. Zo doen ze dat daar en zo doen ze dat al heel lang. Via de Engelse uitgever Dewi Lewis Publishing kwam het boek bij mij thuis.
Op de voorkant, gedrukt op stof, een portret van Sauendi Mann. Ze lijkt je aan te kijken, maar kijkt ook van je af. Oude handen leunen op een stok, een hoofddoek met bloemen. In het boek lees je dat haar leven grote tragedies kende. Op de achterkant breit Lohu Ella geconcentreerd een traditionele want. Twee foto’s die een wereld laten zien die ik niet ken. Wie zijn ze en wat gaan ze me vertellen?
Toen ik het boek had bekeken en gelezen, zocht ik contact met Anne Helene Gjelstad om haar te vertellen dat ik een artikel over haar boek wilde schrijven en dat ik graag wat foto’s wou gebruiken. Ik kreeg direct een positief antwoord en ze stuurde me foto’s. We mailden heen en weer en zo kreeg ik ook contact met Maie Aav, de directrice van het Kihnu museum. Aan haar vroeg ik of er oude foto’s in het museum waren waarop textiel en het gebruik ervan goed te zien waren. Een serie wonderschone foto’s belandden in mijn mailbox.
Nu weet ik wel iets van textiel uit Estland omdat ik boeken over traditionele breisels heb. Onder andere het beroemde boek ‘Kindakirjad’ van Kihnu Roosi met traditionele patronen voor wanten en handschoenen.
Op Kihnu en Manija wordt nog dagelijks dracht gedragen; de traditie blijft er leven. De vrouwen maken hun kleren met de hand, van begin tot eind. Ze scheren hun schapen en spinnen de wol. Ze weven lappen stof voor kleding en breien sokken voor de hele familie.
Op heel dunne breinaalden breien de vrouwen met dun gesponnen witte wol hun lange kousen vol ingewikkelde patronen. Die allerzachtste wol hiervoor komt van de ruggen van lammeren die in de lente worden geschoren. De vrouwen doen er een paar weken over om een paar te breien. ’s Winters dragen ze kousen over elkaar heen om warm te blijven. Om te zorgen dat ze niet afzakken, knopen ze aan de bovenkant een zelf geweven band.
Wanten breien van zachte lamswol staat ook op het winterbreiprogramma. Licht garen als basis waar met donker garen grafische patronen vol betekenis en symboliek ingebreid worden, vaak met wat kleur in de manchet.
De oude patronen gaan over van moeder op dochter. In de loop van de jaren zijn er natuurlijk patronen bijgekomen. Door het inbreien ontstaat er een dubbele laag wol die extra warmte geeft. In het boek van Kihnu Roosi staan schitterende voorbeelden met patronen om na te breien.
Als je trouwde, was het de gewoonte om alle gasten een cadeau te geven dat je voor hen had gemaakt. Op de bruiloft kregen de belangrijkste vrouwen gebreide kousen vol ingewikkelde, kleurrijke patronen. De andere gasten ontvingen sokken, handschoenen, wanten of geweven riemen; die waren sneller klaar. In een paar uur tijd gaf je alles weg wat je had gemaakt in al die winters. Je jeugd was voorbij, je was een volwassen, getrouwde vrouw geworden.
Hoe bijzonder moet het zijn om fraaie handschoenen te krijgen die met aandacht zijn gebreid. Als je ze draagt, denk je weer aan die prachtige bruiloft. Een herinnering in liefdevolle steken.
Zoals overal veranderde er ook op deze twee geïsoleerde eilanden het een en ander. De zeevarende echtgenoten kochten voor hun vrouwen in de havens van Riga en Sint Petersburg kleurrijke zakdoeken, garens en met rozen bedrukte stof. De cadeaus werden bij thuiskomst met veel enthousiasme uitgepakt. De kleding van de eilandvrouwen veranderde van kleur. Tot het begin van de 20ste eeuw werden wol en linnen plantaardig geverfd. De opkomst van chemische verfstoffen zorgde voor een verandering van het zachtere kleurbeeld naar fel geel, hard blauw en spetterend rood.
Twee kleuren zijn belangrijk in de kleding om de symboliek die er achter zit. Rood is de kleur van de jeugd, van geluk en vrolijkheid. Blauw verwijst naar verdriet en rouw, zoals het bijvoorbeeld in Staphorst ook een rouwkleur is. Geel en groen zijn accentkleuren. Zwart en wit zijn de natuurlijke kleuren van schapen en die tinten passen prachtig bij de bovengenoemde vier kleuren.
Al deze kleuren zijn terug te vinden in de kört: de gestreepte, wollen rok die de vrouwen dagelijks dragen. Rokken die niet aan mode onderhevig zijn en een leven lang meegaan. Een kört vertelt het verhaal van de draagster. De stof wordt in de winter geweven op oude weefgetouwen.
De rode rand aan de onderkant beschermt je tegen het kwaad en zorgt ervoor dat de rok aan de onderkant niet kapot gaat. Aan de hoofdkleur van de rokken zie je hoe de draagster zicht voelt. Rood als ze jong en zonder zorgen is, zwart voor zware rouw over een familielid, blauw na de dood van een iets verder afstaand familielid en rood met strepen wanneer zes jaren rouw voorbij zijn.
Als je de foto’s uit het boek van Anne Helene Gjelstad bekijkt en ze vergelijkt met de oude foto’s uit het museum valt op dat er weinig is veranderd. Dezelfde rokken worden nog steeds gedragen met daarbij het wollen Kihnu Jakk en om het hoofd een hoofddoek.
Weinig jonge vrouwen zullen die kleding nog dagelijks willen dragen, hoogstens op een traditioneel feest. Dat lijkt me begrijpelijk, maar nog steeds zijn er vrouwen die vanuit hun traditie en liefde voor dit soort kleding ervoor kiezen om die elke dag met trots te dragen. Bewonderenswaardig!
Het boek van Anne Helene Gjelstad bracht me in contact met deze vrouwen op eilanden waar de tijd lijkt stil te staan. In de persoonlijke verhalen van deze sterke vrouwen klinken veel droevige herinneringen door.
Järsumäe Virve vertelt over de Russische bezetting en een grote groep soldaten in hun huis die ook moesten eten van het weinige dat er was. Over een Russische officier die haar moeder op kerstavond dreigde dood te schieten. Hij deed het uiteindelijk niet, maar het gevaar zorgde wel voor een groot trauma.
De echtgenoot en de zoon van Tiidu Mari overleden een week na elkaar in maart 1995. Op 25 juli van dat jaar ging hun huis in vlammen op. Toch is Tiidu een vrouw die van muziek en dansen houdt; de polka is haar favoriet.
Anne Helene Gjelstad ontmoette Sauendi Mann op de begraafplaats waar haar zoon ligt begraven. Tijdens de Russische overheersing moesten ze werken in het bos. Haar jonge zoon kwam om toen een boom op hem viel. Liever had zij er gelegen.
Lohu Ella, geboren in 1937, breit al vanaf haar vierde jaar. Ze vertelt over het Russische regime waar je je aan moest onderwerpen. Je mocht het Kihnu dialect niet meer spreken. Na de ineenstorting van het Russische rijk voelde ze zich bevrijd. Ze krijgt een pensioen, geniet van het maken van handwerken, die ze samen met haar dochter op hun boerderij verkoopt.
Levens van gewone mensen die vol zitten met bijzondere verhalen die gehoord en gelezen moeten worden. Door de prachtige foto’s kom je in huizen en op plaatsen waar de tijd heeft stil gestaan. Je staat oog in oog met eilandvrouwen die je toelaten in hun levens. Dat is een reden om het boek aan te schaffen.
Hier in huis zijn kasten vol boeken. Logisch als je met een man getrouwd bent die onder andere een grote verzameling poëzie heeft, die in een speciale kamer is ondergebracht. In mijn werkkamer staan en liggen veel boeken over textiel en mode. Toen ik vier jaar geleden verhuisde naar Amsterdam, gingen veel boeken over deze twee onderwerpen niet mee. Ik maakte een zware selectie en gaf en verkocht veel boeken over breien aan liefhebbers.
Ik ben en blijf natuurlijk een boekenfanaat, zeker als het om boeken gaat over textiel: catalogi van textiel- en modetentoonstellingen, naslagwerken over kleur en materiaal, boeken over kimono’s en klederdracht uit Litouwen en Slowakije, praktische boeken over sashiko en sokken breien en nog veel meer. Ik gebruik ze voor mijn lessen, en voor mijn eigen ontwikkeling, kennis en bovenal plezier.
De afgelopen weken is er weer een aardige boekenstapel het huis binnengebracht. Boeken over de kunst van het borduren en Toile de Jouy. Een catalogus van de expositie ‘Queer Threads, Crafting, Identy en Community’, die in 2014 te zien was in het Leslie Lohman Museum of Gay and Lesbian Art in New York. Catalogi van de tentoonstellingen ‘Haute Bordure’ en ‘Voices of Fashion’, de eerste in het Fries Museum in Leeuwarden en de andere in het Centraal Museum in Utrecht. Beide exposities zijn helaas nog niet te zien. Zodra de musea weer opengaan, boek ik tickets, ga erheen, maak foto’s, en ga ik er vast over schrijven. Hoe heerlijk zou het zijn om nu al een kijkje te kunnen nemen. Ik wou dat ik schoonmaker was in die musea, want dan zou ik er nu al van kunnen genieten! Ook al in huis is het boek bij de tentoonstelling ‘Slavernij’ in het Rijksmuseum. Ben ik razend benieuwd naar.
En dan is er nog het schitterende fotoboek ‘Big Heart, Strong Hands’ van de Noorse fotografe Anne Helene Gjelstad over het leven van vrouwen op de eilanden Kihnu en Manija in Estland. Met Anne Helene heb ik via mail contact gekregen en via haar probeer ik oude foto’s te krijgen uit het museum in Kihnu. Ondertussen heb ik ook naar het museum gemaild en kreeg ik net een bericht uit Kihnu dat ik er morgen meer over hoor. Als ik die foto’s heb, ga ik een bericht schrijven over dit laatste matriarchaat in Europa en de rol die textiel hierin speelt.
Werkkleding, Dardoup, 1850
Afgelopen zomer kwam ik in boekhandel ‘Le Silence de la Mer’ in Vannes (Bretagne) het boek ‘Bretonnes’ tegen over de Bretonse streekdracht en dan vooral gericht op hoofdbedekkingen zoals mutsen en kappen uit alle regio’s van Bretagne. Een boek dat toen ik het opensloeg direct de Wauw-factor had en nog steeds heeft.
Kleding voor folkloristisch feest, Pont-Aven, 1950Ceremonieel ensemble, Belle-Ile-en-mer, 1900-1920
Alles beeldschoon gefotografeerd door de Franse fotograaf Charles Fréger, op vrouwelijke modellen van jong tot oud.
Bruidskleding, Rouzig, 1905-1910
Mutsen die in het dagelijks leven gedragen werden, voor bruiloften en andere feesten en die je droeg als je in de rouw was.
Rouw ensemble, Poher, 1910
Mutsen vol naald- of kloskant, met borduursel of glimmende kralen, maar ook de eenvoud van een simpel katoenen of linnen lap gevouwen om het hoofd.
Kleine kanten muts, Perret, 1900-1915Zoutdraagster, Ile guérandaise, 1900
Kleine floddertjes op het achterhoofd en torenhoge bouwsels waarmee je moest bukken om door een deur te gaan.
Muts voor grote ceremonie, Poudouvre, 1900Ceremonieel ensemble, Bigoudin, 1945-1950
Ook in de kleding die erbij gedragen wordt, is een grote diversiteit te zien. Eenvoudige, geruite schorten naast met linten bestikte, uitbundig versierde jakken.
Glimmend satijn, zacht fluweel. Omslagdoeken vol kleur op kleur borduursels.
Ceremonieel ensemble, Pourlet, 1830-1850Ensemble voor grote ceremonie, Chelgenn, 1915-1920
Het is textiel dat verhalen vertelt over armoede en rijkdom, over uitbuiting van handwerklieden en over schitteren op een feest. Hoe geweldig is het dat dit boek zoveel aandacht en glorie geeft aan al dat werk om deze mutsen te maken. Wat moet het bijzonder zijn geweest om deze kappen en mutsen uit musea en particuliere collecties te dragen, de geschiedenis te zien en te voelen en dan zo prachtig gefotografeerd te worden.
De naam Charles Fréger kwam me op de een of andere manier bekend voor. Na wat zoeken zag ik op zijn site op internet foto’s die ik eerder was tegengekomen in het tijdschrift Selvedge en op de tentoonstelling ‘The Power of Masks’ in het Wereldmuseum in Rotterdam. Daar kocht ik indertijd de catalogus.
Op die tentoonstelling was ook een serie foto’s te zien van zijn project ‘Wilder Mann’. Fréger legde daarin de gemaskerde kostumering van Europese traditionele winterfeesten vast. De foto’s vertellen de verhalen van lokale tradities op festivals in kleine onbekende dorpen. In Nederland kennen wij dit soort uitbundige verkleedpartijen niet, maar in bijna alle landen van Europa is het een bekend fenomeen, van Finland tot Portugal en van Duitsland tot Slovenië. Textiel speelt in deze kostuums een grote rol, zoals de onderstaande twee foto’s, gemaakt in Roemenië, laten zien. Geiten en een hert dansen tijdens een ritueel, sterven en staan weer op omdat de winter voorbij is en de lente in aantocht.
Gura Humorului, RoemeniëCerbul in Corlata, Roemenië
In onderstaand filmpje zie je op vanaf 1.30 het hert meelopen in de parade vol wonderlijke wezens die wij niet kennen.
Helaas is het boek ‘Wilder Mann’ uitverkocht. Hopelijk komt er een herdruk of kan ik het antiquarisch op de kop tikken. Het is zo’n boek dat ik graag zou willen hebben, als aanvulling bij de catalogus van ‘The Power of Masks’. Op de site van Charles Fréger staan overigens nog vele meer foto’s van andere projecten met heel veel verschillende mensen in de hoofdrol.
Textiel vertelt veel verhalen en die verhalen kun je niet genoeg lezen, horen en zien.
Sinds begin 2003 heb ik een abonnement op het Engels textieltijdschrift Selvedge, dat toen voor het eerst uitkwam. Het is opgericht door Polly Leonard. Na haar design opleiding aan de Glasgow School of Art haalde ze een master aan de Tyler School of Art in Philadelphia en gaf ze tien jaar les in ‘textiles’. Het tijdschrift is prachtig uitgevoerd met schitterende foto’s en goed geschreven artikelen. Allerlei aspecten van textiel worden glorieus gepresenteerd. Selvedge is inspirerend en elk jaar verleng ik mijn abonnement.
Selvedge 99, The fabric of your life, HOME
Tegelijkertijd had ik in die jaren een abonnement op het Nederlands tijdschrift Handwerken zonder Grenzen (HzG). Dat begon met een vondst. Tegenover het huis waar ik toen woonde, stond een grote doos op straat met veel jaargangen HzG. Ik droeg de doos naar binnen, leerde het tijdschrift kennen en nam een abonnement. Het blad stond onder redactie van Henriette Beukers; ze gaf het vanaf 1978 samen met haar man Henk Beukers 25 jaar lang uit. Aanleiding was hun eigen collectie met textiel uit de hele wereld, gekocht tijdens hun reizen, die ze wilden delen met liefhebbers. Veel kennis en kunde was er te vinden in die jaren. Beukers & Beukers wàren textiel; door hun grote verzameling en hun kunde hebben ze mijn textielliefde gestimuleerd.
Omdat ik vier jaar geleden naar Amsterdam verhuisde, besloot ik mijn stapel weg te doen, ook omdat er twee boeken met de titel ‘Rondom Textiel’ waren verschenen onder redactie van Henriette Beukers. Daar stonden veel artikelen in die eerder in HzG waren gepubliceerd. Mijn eigen verzameling nummers HzG kwam in een goed huis terecht.
De beste artikelen uit Handwerken zonder Grenzen in twee boeken.
Na het overlijden van mijn dierbare vriendin Tonny Hollanders in november 2020 trof ik in haar huis dozen vol nummers HzG. Ik kon de verleiding niet weerstaan en nam ze mee. Nu staat er tegen de wand in mijn werkkamer ineens weer een stapel HzG uit verschillende jaren.
Verschillende jaargangen van HzG
Af en toe kijk ik erin en verbaas me hoe goed de oude nummers in deze tijd passen. In nummer 3 uit 1978 bijvoorbeeld vind je goede en gedegen artikelen over ‘Met planten blauw verven’ en ‘Prehistorisch textiel in Noord-Europa’. Lees je over volkskunstmotieven, dan zijn er gedetailleerde tekeningen bijgevoegd zodat je ze kunt naborduren.
Blauw verven met indigo
Allemaal onderwerpen die ook nu regelmatig langskomen via social media, websites en andere kanalen. Handwerken is in, maar dan wel modern en niet tuttig.
In mei 2003 werd Margreet Beemsterboer hoofdredacteur van HzG. Het tijdschrift kreeg een iets groter formaat en een verfriste uitstraling. Henriette en Henk Beukers zaten nog in de redactie en leverden mooie artikelen aan.
Handwerken zonder Grenzen door de jaren heen
Door een conflict in 2011 nam Margreet Beemsterboer en haar team ontslag. Het werd een tijd dat de ene hoofdredacteur de andere opvolgde. Het blad veranderde steeds meer van uiterlijk en het begon me tegen te staan. Niet alle artikelen waren goed uitgewerkt en de in mijn ogen truttige patronen haalden het blad naar beneden. Nu mag dat allemaal voor mij en velen zullen het prachtig hebben gevonden, maar ik zei mijn abonnement op. De textielpassie die Henriette en Henk Beukers deelden met hun lezers vond ik niet meer terug. Misschien heeft dat te maken met de tijd waarin we leven en de oppervlakkigheid bij een onderwerp als textiel. Er is zeker aandacht voor het ambacht, maar alles moet vooral ‘leuk’ zijn.
Bij mijn HzG-erfenis zaten ook recente nummers uit 2020. In Selvedge 98 en in HzG 221 staan artikelen over de quilts van de Amerikaanse Bisa Butler. Wat opvalt is het verschil in toon tussen beide stukken. Het artikel in HzG is oppervlakkiger, minder diepgaand dan dat in Selvedge. Bij de quilts van Bisa Butler draait het om politiek geëngageerd werk dat voortkomt uit de geschiedenis van zwarte Amerikanen. Slavernij maakt daar een heel belangrijk deel van uit. In haar werk schuilt een stem die gehoord moet worden en die om reactie en actie vraagt.
Om dan in HzG over haar quilts te schrijven ‘Vele van onze verhalen zijn opzettelijk weggelaten uit Amerikaanse geschiedenisboeken’ en ‘Geschiedenis is het verhaal van mannen en vrouwen, maar het verhaal wordt bepaald door degenen die de pen vasthouden’ is mager.
Ook de beide beschrijvingen van de quilt met de titel ‘The Storm, The Whirlwind, and the Earthquake’ verschillen in diepgang. Die specifieke quilt gaat over de speech die Frederick Douglass (1818-1895) op 4 juli 1852 gaf. Hij zei het hypocriet te vinden om Onafhankelijkheidsdag te vieren terwijl er nog slavernij bestaat.
In bovenstaande video spreken vijf jonge nakomelingen van Frederick Douglass een deel van die speech uit. In het artikel in Selvedge komt de verbinding die je als kijker met de quilt krijgt, aan de orde. Je wordt geconfronteerd met Frederick Douglass, met zijn ogen, postuur en houding. Daardoor ervaar je een directe link naar de geschiedenis van de slavernij. In de onderstaande video vertelt Lisa Butler over het ontstaan van de quilt van Frederick Douglass.
Hoe goed zou het zijn als het Textielmuseum of het Tropenmuseum een tentoonstelling maakt waarin slavernij en textiel gecombineerd wordt. De quilts van Bisa Bulter zouden daar perfect inpassen.
Als je dan het voorwoord van Jessica Scheffer in HzG leest dat over inclusiviteit gaat en waarin het werk van Bisa Butler wordt genoemd en je vervolgens op de website bij de inhoud van dat nummer niets leest over Bisa Butler geeft dat te denken. Op de site van Selvedge daarentegen staat korte maar goede informatie.
Ik krijg het gevoel dat het artikel in HzG is overgenomen uit Selvedge en is versimpeld. Misschien heb ik het mis.
TextielLiefde 