Er zijn tentoonstellingen die je als mode- en textielliefhebber absoluut niet mag missen. De expositie Balenciaga – Meesterlijk Zwart in het Haagse Kunstmuseum is er zo een.
Ruim dertig jaar geleden gaf ik les in modeontwerpen aan het Overgelder College in Zutphen. Toen gebruikte ik een prima lesboek over modeontwerpen; daarin stond een tekening van een jas van de Spaanse ontwerper. Dat boek heb ik jammer genoeg niet meer, maar die tekening staat nog op mijn netvlies. Op mijn zoektocht naar het patroon vond ik op deze site een papieren patroon op schaal van die jas.
Ik heb het dubbelzijdig uitgeprint en door een aantal knippen en vouwen maakte ik met behulp van wat plakband een klein schaalmodel van de ingenieuze jas die in 1961 is ontworpen.
Op deze foto uit 1975 zet Diane Vreeland de jas op een pop voor het Balenciaga retrospectief in Metropolitan Museum of Art in New York
‘Balenciaga often said that women did not have to be perfect or beautiful to wear his clothes. When they wore his clothes, they became beautiful’ (Diane Vreeland)
Christóbal Balenciaga wordt op 21 januari 1895 geboren in Getaria, een vissersplaats in Spaans Baskenland.
Zijn vader, José Balenciaga Basurto is zeevisser en burgemeester van Getaria. Zijn moeder Martina Eizaguirre Enbil is naaister. Christóbal is de jongste van vijf kinderen. Een van de klanten van zijn moeder is de rijke markiezin van Casa Torres. Cristóbal, nog geen 12 jaar oud, vraagt aan de markiezin of hij een jurk voor haar mag maken. Ze stemt daarin toe en is onder de indruk van het resultaat.
In 1907, op 12-jarige leeftijd, begint hij als leerling-kleermaker bij Casa Gomez in San Sebastián. Een jaar daarvoor was zijn vader gestorven en het gezin heeft financiële problemen. Al snel blijkt dat hij talent heeft een goede kleermaker te worden. Bovendien komt hij door het werk van zijn moeder al jong in aanraking met de gegoede klasse die stijl heeft. In 1917 begint hij zijn eerste eigen modehuis in San Sebastián. Hij is dan 22 jaar.
Er volgt een haute couture modehuis in 1924, en in 1927 nog een nieuw modehuis onder de naam Eisa Costura, beide in San Sebastián. Bij het begin van de Spaanse Burgeroorlog in 1936 verlaat Cristóbal Spanje en legt hij de activiteiten van zijn drie modehuizen tijdelijk stil.
Op 7 juli 1937 opent hij zijn modehuis in Parijs, op nummer 10 van de Avenue George-V. In datzelfde jaar presenteert hij zijn eerste collectie. Op bevel van de Duitse bezetters moet hij in 1944 zijn modehuis sluiten. Na de bevrijding heropent hij en vanaf dat moment lanceert hij elk jaar zijn collectie.
In 1948 overlijdt in Madrid plotseling zijn grote liefde en medewerker, de Frans-Poolse aristocraat Wladzio d’Attainville. Balenciaga staat op het punt om met zijn modehuis te stoppen, maar Dior zou hem ervan hebben weerhouden. In dat jaar maakt Balenciaga zijn hele collectie van zwarte stoffen als een ode aan zijn geliefde.
In 1968 sluit hij zijn modehuis en keert hij terug naar Spanje. Hij vind de mode van die tijd vulgair en het tegenovergestelde van zijn elegante ontwerpen. Op 24 maart 1972 overlijdt hij in Xábia, vlakbij Valencia. Hij ligt begraven op het kerkhof in Getaria, de plaats waar hij werd geboren.
In 2011 is het Cristóbal Balenciaga Museoa in Getaria geopend. Aan het oude huis waar de ‘Marqués and Marquesa of Casa Torre’ in het begin van de 20ste eeuw woonden, is een groot glanzende zwarte uitbreiding geplaatst. Ooit hoop ik er heen te gaan om nog meer creaties van hem te zien en nog meer te weten te komen over de man achter dat werk.
Van Balenciaga wordt gezegd dat hij de enige modeontwerper is die elke fase beheerste in het hele proces van kleding creëren: van schets tot uitvoering. Veel ontwerper hebben daar vakmensen voor, zoals patroonmakers en naaisters. Hij had die vaardigheden tot in de puntjes geleerd in zijn jonge jaren en hij kon het allemaal. Christian Dior heeft eens gezegd dat Balenciaga de meester was van hen allen. ‘Hij was de dirigent van het orkest van de haute couture en wij, de andere couturiers, waren orkestleden die naar hem moesten luisteren.’ Of ze daar zo allemaal over dachten, is natuurlijk de vraag.
De eerste tentoonstelling die ik zag met werk van deze geniale ontwerper was in het ModeMuseum in Antwerpen.
In het voorjaar van 2016 was daar de tentoonstelling Fashion Game Changers.
Daarna bezocht ik in het voorjaar van 2017 in musée Bourdelle in Parijs zijn expositie Balenciaga, L’oevre au noir. Zijn kleding paste wonderlijk goed bij de beelden van Bourdelle.
Van beide tentoonstelling was ik erg onder de indruk. Zijn kleding benadrukt de vorm die vooral in zwarte stof zo prachtig uitkomt. Na al die jaren zijn de kledingstukken nog sterk en krachtig; ze kunnen nu nog gedragen kan worden. Christóbal Balenciaga is een kledingarchitect, zo zie ik hem.
Nu is er dan eindelijk een grote tentoonstelling in Den Haag. In samenwerking met Palais Galliera en het Archives Balenciaga, beide in Parijs, is het een spectaculaire expositie geworden met meer dan honderd topstukken.
Bij de entree hangt de beroemde foto van Irving Penn van fotomodel Sue Murray in een vermaarde avondjurk genaamd Rose dress. Haar hoofd verdwijnt bijna in de grote bloem van gemouleerde stof.
Vanaf het begin dat je in de tentoonstellingsruimte loopt, word je omgeven door grijze wanden en zwarte vloeren en op wat kleur na door zwarte kledingstukken, geweldig uitgelicht.
De ontwerptekeningen en proefmodellen, ook wel toiles genoemd, in de eerste ruimte intrigeren direct.
Je ziet pijltjes voor de richting van de stof en proefmodellen in zwarte stof waarop lijnen zijn gestikt in verschillende kleuren.
De machinale steken zijn voor de naden en inkepingen en de rijgsteken voor de loodlijn. Hier zie je al de perfectie die in zijn werk zit. In zijn ontwerptekeningen wordt duidelijk hoe de vorm van het kledingstuk ontstaat.
Er zijn mantelpakken met verschillende kragen en modetekeningen van Constance Wibaut die als een van de weinige modejournalisten toegang had tot zijn modeshows.
Zij vond zijn werk altijd sterk, boeiend en gepassioneerd.
Twee dezelfde jurken in dezelfde stof maar verschillend van kleur maken zichtbaar dat de vorm in zwart beter uitkomt.
In de tentoonstelling is veel volume te zien. Dat is zeker het geval in de grote zaal waar je even van verbazing niet weet waar je moet kijken.
Kleine capes die opbollen, een lange jurk die vol lucht lijkt, een rimpeling onder de heupen, een bolling op de rug.
Veel van zijn creaties werden gemaakt van gazar. Dat is zijde die nauwelijks is uitgekookt of gesteven. Gazar is een luchtige stof die volumes kan opleveren en een paarlemoeren glans heeft. Vanaf 1958 werkte de ontwerper met dit materiaal, ontwikkeld door Gustav Zumsted voor het Zwitserse textielbedrijf Abraham.
Naast die grote volumes zijn er ook jurken gemaakt van twee verschillende zwarte stoffen, glanzend tegen dof. Zijde en wol in een mooie combinatie.
Een van mijn favorieten staat er ook: de jurk, model 128 uit 1967. Een jurk van gazar die op de schouders hangt met gouden kettingen bezet met parels. Hoe graag zou ik een vrouw met zo’n jurk willen zien lopen!
Balenciaga heeft in zijn werk ook met kleur en dessins gewerkt. In deze tentoonstelling is daar niets van te zien, of het moet het zachte huidkleurige roze dat hij gebruikt voor decoraties.
Aan het einde van de tentoonstelling is er een video van de Balenciaga haute couture collectie voor winter 2022/2023. Ik was er niet van onder de indruk en vond het weinig subtiel qua vorm.
Balenciaga nu is het tegenovergestelde van de verfijnde collecties die Cristóbal in zijn tijd ontwierp. De van oorsprong Georgische Demna Gvasalia kortweg Demna is sinds 2015 hoofontwerper. Het label Balenciaga is ‘hot’ geworden door spraakmakende collecties en modeshows waarin streetwear een rol speelt. Popsterren en filmsterren zitten op de eerste rij of lopen mee in de modeshows. Een samenwerking met Adidas resulteert in sweaters met beide logo’s. Peperduur zijn die kledingstukken en accessoires. Pervers vind ik het in onze huidige tijd van klimaatcrisis, energieproblematiek en het falend kapitalisme. Deze decadentie is niet aan mij besteed.
In 2022 bracht het modehuis de versleten ‘Paris sneakers’ uit die $1850,- kosten.
Op de site van Balenciaga zie ik bij ‘objects’ een porseleinen koffiekop met deksel voor $110,-, gemaakt in China. Waar precies wordt niet vermeld en ook niet onder welke omstandigheden. Natuurlijk schrijven ze over de ‘carbon footprint’ en ‘sustainability’ maar welk fonds het is waar ze geld in storten staat er niet bij. Wat dat fonds concreet doet en hoe ze daardoor de ‘footprint’ verminderen, lees ik ook niet.
De Prêt-à-porter collectie voor voorjaar/ zomer 2023 werd gepresenteerd in een modderpoel die deed denken aan de oorlog die er nu is.
Op de stoelen van de gasten lag bovenstaand statement. Rapper Kanye West opende de show als militair in gevechtstenue. Modellen liepen op houten klompen en delen van de kleding waren met modder besmeurd. Overigens is op 21 oktober j.l. bekend geworden dat Balenciaga de banden met Kayne West heeft verbroken wegens zijn antisemitische uitspraken in interviews en op Twitter.
Modejournalisten vonden de modeshow fantastisch. Natuurlijk zit er een verhaal achter deze collectie, maar ik vind het flinterdun. Misschien ligt het aan mij, deze woorden staan zo in contrast met de prijzen die het label vraagt. Alleen de rijken kunnen het zich permitteren en die zitten op de eerste rij bij de shows. Nu kun je zeggen dat de kleding van Christóbal Balenciaga ook alleen door rijke mensen gekocht werd. Dat is waar, maar hoe het label zich nu schreeuwend neerzet met logo’s op tassen en kleding vind ik een grote tegenstelling met de eenvoud, raffinement en elegantie van toen.
Bijna twee uur liep ik rond op de tentoonstelling in Den Haag: kijken en nog meer kijken tot ik het vakmanschap en de schoonheid in mijn geheugen kreeg.
De uitstekende catalogus met veel achtergrondinformatie ging mee naar huis.
De tentoonstelling is te zien t/m 5 maart 2023. Ga er heen als je tijd hebt.
Mocht je er voor 30 oktober naar toe gaan, bezoek dan ook de tentoonstelling van Duitse mixed-media kunstenaar Wiebke Siem op de begane grond.
Haar jurken en installaties brengen een heerlijke lach teweeg.
‘Balenciaga, Meesterlijk Zwart’ is te zien in het Haagse Kunstmuseum tot 3 maart 2023.
TextielLiefde 