museum – TextielLiefde

55. Bericht uit de Provence

Het leven gooide roet in het plan om elke week een artikel te schrijven. Ik denk dat iedereen zich hierbij iets kan voorstellen. Er was gewoon geen tijd omdat andere dingen voorgingen.

Zoals een artikel dat ik moest schrijven over kleding en ouderen voor het Vlaamse tijdschrift Rekto Verso. Daar moest ik onderzoek voor doen en mijn tekst ging heen en weer met de redactie voor aanpassing en inkorting. Uiteindelijk kwam er natuurlijk een goed artikel uit. In juni ligt het tijdschrift in de winkel en besteed ik er natuurlijk aandacht aan.

Verder gaf ik veel rondleidingen, bezocht ik een geweldig tweedaags textielsymposium ‘Under the Magnifying Glass’ ter gelegenheid van het afscheid van textielconservator Bianca du Mortier die 46 jaar de scepter zwaaide over de textielcollectie van het Rijksmuseum.

Omdat we in mei bijna vier weken naar Zuid Frankrijk gaan, naaide ik nog vier shirts van stof die ik vorig jaar op de markt in Aigurande kocht. Elke lente maak ik ze en onderhand hangt er een hele collectie in de kast. Ze zijn makkelijk om te maken, zitten perfect en ze maken ons vrolijk.

Gisteren, aan het eind van de middag, kwamen we aan in een heerlijk huis vlakbij Bourbon. We moesten even zoeken waar alles is. Sinds vorig jaar neem ik tafellakens mee uit de grote serie die ik afgelopen jaren bij de Emmaüs kocht.

Klinkt misschien vreemd maar daardoor maak je van zo’n vakantie huis je eigen huis.

‘s Ochtends dwaalden we door de stad Beaune. Daar staat L’Hôtel- Dieu des Hospices, een middeleeuws klooster dat op 4 augustus 1443 openging en als ziekenhuis diende.

Op de binnenplaats kom je ogen te kort: daken, dakkapellen en torens vol mozaïek en dan ook nog met een strakblauwe lucht erboven. Zou er ook textiel binnen te zien zijn vroeg ik me af. Ik werd niet teleurgesteld.

De ziekenzaal was vol textiel. Rijen bedden met kraakheldere witte lakens, rode dekens, gordijnen en een baldakijn met een nummer.

Ooit lagen die vol met zieken, angstig, hondsberoerd of aan de beterende hand. Rood, de kleur van bloed en het leven, soms met de dood als gevolg. Zou dat hier achter die keuze zitten?

In een volgende ruimte lag onder glas een wandkleed vol sterren met Maria Boodschap als onderwerp.

Door het glas is het onmogelijk om het goed te fotograferen, maar door de Iphone op het glas te leggen, lukte het goed.

Het borduurwerk op blauw zijde fluweel als achtergrond is van een grote schoonheid.

Ik zoomde in en zag hoe prachtig het geborduurd is. Een feest voor het oog.

Op een pop zag je de kleding die de nonnen droegen.

Grijs witte habijten en witte kappen als enorme vleugels. In een andere zaal stond een non achter een stoel met een zieke met een rode muts en een rode deken over zijn benen.

Een bijgeplaatste tekst vertelde de achtergrond. Als je er allemaal hetzelfde uitziet, doet dat wat met je persoonlijkheid, denk ik. Hoe zou dat voelen? Je gaat op in een groep met hetzelfde doel en dezelfde levensvervulling.

In een zaal met aangepaste verlichting hing het schitterende drieluik ‘Het laatste oordeel’ van Rogier van der Weyden (Doornik, 1399/1400-Brussel, 18 juni 1464).

Ook waren er Vlaamse wandtapijten te zien uit de 16de eeuw te zien. ‘Tenture de Saint Eloi’ oftewel een wandkleed met Sint Eligius was de titel van een kleed vol bloemen, wat mensfiguren en het paard met een afgebroken been.

Het verhaal is hier te lezen.

Plantaardige verfstoffen als meekrap, reseda en indigo hebben de wol gekleurd waarmee is geweven. Ik heb er lang naar staan kijken vol bewondering.

Wat een aandacht en vreugde was er nodig om zoiets te maken.

En er waren nog meer schitterende Vlaamse wandtapijten vol kleuren en verhalen.

Op een 15de eeuws kleed was het Lam Gods te zien omgeven door torens en sleutels. De maan keek toe.

Op een ander kleed zag je het verhaal van de verloren zoon die er zijn hele erfenis doorheen joeg, de bloemetjes met vrienden en vrouwen buitenzette tot er niets meer over was en hij met hangende pootjes terug naar zijn familie moest.

Op het wandkleed was veel te zien: huizen en kastelen, bloemen, dieren en de zoon zelf die handtastelijk een vrouw bij haar borst greep.

Na zoveel schoonheid was er buiten een kleine markt met kleurige manden die stonden te wachten op kopers.

Wie wil er een tafelkleed met een schilderij vol klaprozen?

54. TextielFeest in Maarn

De Nederlandse Kostuumvereniging organiseert elk jaar een textielfeest in dorpshuis De Twee Marken in Maarn. Voorafgaand en na de Algemene Leden Vergadering vindt er een grote Antiek Textiel Markt plaats. Omdat ik lid ben van de commissie Dagen, die dit soort evenementen organiseert, was ik erbij. Mijn taken gedurende de dag: in de ochtend parkeerwacht voor veertig minuten en deurwacht van een uur en ’s middags verkoper van textiel achter de verenigingstafel. Vooral dat laatste heb ik met veel plezier gedaan met mijn mede-verkopers Tirza Westland, Kathleen Mahieu, Dorien Hagedoorn en Eugenie Kips. Zet mij achter een kraam en ik ben weer Jan de Winkelman zoals mijn naam is als ik voor uitgeverij Plint werk.

Voor mij als textielliefhebber was het natuurlijk een grandioos feest. Je komt er een groot scala aan textiel tegen. De wereld waar ik zoveel van houd en waarin zoveel te ontdekken is.

Antiek Nederlands textiel bij Olga Keller

Sprei van antiek Indiaas textiel van De Katoendrukkerij

Textiel uit Oezbekistan, Afghanistan en Turkije bij Shirdak

Van streekdracht tot exotica, hoeden, petten en zelfs dameskorsetten. Tafels vol schitterende en vaak zeldzame tweedehands boeken en bladen die voor een habbekrats naar de echte textielliefhebbers gingen.

Bandjes uit Marken, kantjes in overvloed en klossen zijdegaren.

Haak en breiwerk, borduursels, dozen vol knopen en zijdegarens.

Kleren aan kleerhangers op kledingrekken en aan een kapstok.

Marker bruidsklompen, kinder-en damesschoenen en twee dozen handschoenen.

Kanten kraagjes op strenge zwarte jurken uit Twente.

Geplooide mutsen die op origami leken van de Veluwse dracht.

Opgevouwen Marker schorten met geborduurde monogrammen. Zet er twee aan elkaar en je hebt een geweldige rok!

Een doos vol bloemenstoffen die er aan het einde van de dag minder georganiseerd uitzag dan aan het begin van de markt (ik dacht te laat dat ik er toch wat van had moeten kopen).

Drie mannen in streekdracht achter een tafel vol schoonheid: Jankees Goud in de protestantse dracht rond 1900 uit Zuid-Beveland, Hans Verbene in Noord-Hollandse dracht en Leroy Bult in een eind 18de-eeuws Fries kostuum.

Ze hadden zelfs een hoedendoos uit Deventer in de verkoop van de firma Modes B. Hullemans, indertijd gevestigd in de Kleine Overstraat 41. In dat pand zit nu lunchroom Bij Yo!.

De dames Aaltje Hooikammer-de Boer en Hendrikje Faber-de Boer uit Staphorst stonden te glimmen achter hun tafel vol kleurrijke stoffen.

Hun donker gestreepte rokken en kleurrijke kraplappen vol stipwerk en bloemen gingen grif van de hand.

Volgende keer toch misschien zo’n rok kopen om er een vest van te maken.

Met Hendrikje Kuis- Koelewijn en Wouter Koelewijn uit Spakenburg had ik een mooi gesprek over haar deelname aan het project De Spakenburgse Diva’s van Theateratelier Het Wilde Oog, een fotoproject van Hans Lemmerman en Inge van Run. ‘Door daaraan mee te doen, heb ik zoveel dingen gezien en meegemaakt die mijn wereld hebben vergroot,’ vertelde Hendrikje vol enthousiasme.

Corrie Koelewijn in installatie Yannis Kounelis z.t. 2012 Foto: Wout Nooitgedagt 2012

Thuis sloeg ik het boek Corrie & Joseph van het Wilde Oog nog eens open en zag die wereld waar ze het over had.

Hendrikje in Swimmingpool, Leandro Erlich Foto: Frank Auperlé 2017

De verleiding was natuurlijk groot. Heel groot. Vaak kan het mij dan gebeuren dat ik met niets naar huis ga. Te veel om te kiezen en wat moet ik er mee? Ik was er al een paar keer langs gelopen en mijn ogen bleven het zien.

Op de tafel van Museum Eungs Schöppe uit Markelo (Markel, ken ie dat?) lagen ze te pronken. ‘Dookrollen’ kunstig gerold van meters handgeweven linnen. Op de site van immaterieel erfgoed las ik het volgende.

‘Dookroll’n’ is het op kunstige wijze oprollen van een lange lap linnen in de vorm van een hart en twee rozen; de bloemen van de liefde. De linker roos is de blanke roos van de bruid, die reinheid, maagdelijkheid en deugdzaamheid symboliseert; de rechter is de rode roos van de bruidegom, die het vurige bloed en de passie van de man weergeeft.

Toen ik ze met een lach vroeg hoe ze een rol voor een huwelijk van twee mannen moesten rollen, hadden ze niet direct een antwoord, maar daar zouden ze over nadenken. ‘Welke vinden jullie de mooiste?’ vroeg ik. ‘Deze,’ zeiden ze, ‘omdat hij mooi strak is gerold en je de figuren goed ziet.’ Het is een object dat ook gewoon prachtig in de kamer zal staan; het hoeft beslist niet in een linnenkast te liggen, dacht ik. ‘Die wil ik graag,’ hoorde ik mezelf zeggen. Zonder dat ik er om vroeg , ging er ook nog wat van de prijs af.

De rol pronkt nu naast een Boeddha in de kamer.

Wat was er veel! En wat heb ik veel kansen laten liggen!

Toch kocht ik nog dertien Marker mutsjes die een onderdeel zijn van de gehele muts en een paar losse ‘Marker steekmouwen’ die schitterend bij mijn overhemd passen. Door deze losse mouwen te dragen werden de mouwen van het traditionele kledingstuk niet snel vuil.

Foto: Tirza Westland, links van mij Joke & rechts Marita

Ik was overigens niet de enige die ze kocht; ze waren favoriet bij een aantal leden. Als ware modellen gingen Joke van Dijk, Marita Schoonheijm en ik op de foto.

Cadeautasjes en shawls van Shirdak gingen terug in de doos

Na het opruimen ging ik , de commissie leden, de handelaren en de dames uit ‘Markel’ opgetogen naar huis.

Daar werden mijn aankopen bewonderd en gestreeld. Volgend jaar ga ik natuurlijk weer, want voor een liefhebber als ik is het een ware textielhemel.

Mocht er overigens nog iemand zijn die een goede foto heeft gemaakt van de vier Urker vissers in hun grijze gebleekte en opgelapte dracht dan hou ik me aanbevolen. Ze waren ineens weg net op het moment dat ik tijd had om ze te fotograferen.

7. Brief aan Bregje

Amsterdam, 17 februari 2023

Lieve Bregje,

Ik schrijf je omdat ik het fijn vind dat we elkaar de afgelopen tijd zo goed hebben leren kennen. Waarom een brief zul je misschien denken? Omdat ik het belangrijk vind dat er iets tastbaars is in deze tijd van vluchtigheid en internet.

Die eerste ontmoeting van ons zal ik nooit vergeten. Je maakte direct een onvergetelijke indruk op mij. Geen idee of je dit vaker hebt gehoord, maar ik kan me voorstellen dat ik niet de enige ben die dit gevoel heeft. Na al die jaren dat we elkaar uit het oog zijn verloren, is het nu tijd voor een vriendschap die blijft.

Je hebt me die eerste keer veel verteld over je familie en hoe het was om op te groeien in Amsterdam. Toen ik thuis kwam, dacht ik dat ik nog zoveel had willen vragen: daarom deze brief.

Bregje Francina Vreugdenhil. Je achternaam deed me denken aan overburen van mij, toen ik nog in Deventer woonde. Geen familie denk ik. Hoe was het om als oudste dochter op te groeien in de Van Oldenbarneveldtstraat 64 samen met je ouders, en maar liefst vijf broers en twee zussen? Je moeder zal het heel druk hebben gehad met jullie allemaal. Al die was van zo’n groot gezin en elke dag koken! Zat je op dezelfde lagere school waar je vader onderwijzer was? Was hij op school een strenge onderwijzer maar thuis een lieve vader?

Je vertelde me dat je handwerken heerlijk vond en dat je zo veel technieken hebt geleerd op de Amsterdamsche Huishoudschool in het Vondelpark. Zeventien was je toen je daar vanaf kwam.

Ik was verrast toen je mij al die werkstukken op schaal liet zien die je in die tijd hebt gemaakt.

Breien, borduren, naaien, haken en zelfs macramé!

Een van mijn favorieten is het kleine slaapmutsje met dat doddige kwastje.

Maar ook al die andere kleine kledingstukken die je deels met de naaimachine hebt gemaakt, wat zien ze er mooi uit!

Je wees me er wel op dat jouw handwerklerares niet alles goed vond: ongelijke gaatjes en een scheve band.

Heb je je haar opmerkingen aangetrokken of je schouders opgehaald?

Dat je die 97 werkstukken hebt bewaard in een map, geweldig vind ik dat!

Ik vond het heel wat om een deel van je familiegeschiedenis te horen. Je zus Margaretha die op 22-jarige leeftijd opgenomen werd in een Krankzinnigengesticht in Zutphen, je zus Maria die overleed toen ze dertien was. En dan je drie broers Gerrit, Adrianus en Frans. De eerste die op zijn 22ste naar New York vertrok, de andere op zijn 24ste naar Oost Indië en Frans die kapitein was op een schip van de Nederlandse Stoomboot Maatschappij. Hij kwam per boot aan op Curaçao, trouwde daar met Iron Odulia Pardo en begon in Willemstad de supermarkt Vreugdenhil. Wat een avonturiers! Hoe was dat voor je ouders? Ben jij zelf wel eens op Curaçao geweest?

Trouwakte Bregje en Abraham. Bron: Stadsarchief Amsterdam

Je vertelde me dat je voor de wet nog minderjarig was toen je trouwde. Jij was 19 en je man, Abraham Fortunatus de Rochemont was twintig jaar ouder. Was het een schok voor je ouders dat je met hem thuis kwam of begrepen ze het direct? Ik denk het laatste want het leeftijdsverschil tussen je vader en moeder was ook ruim twintig jaar. Noemde je hem Bram? De eerste naam van mijn eerste man was ook Abraham en zijn roepnaam was Bram. B en B, oftewel Bram en Bregje, dat allitereert mooi! En dan was hij ook nog boekbinder van beroep. Jullie woonden vlakbij waar ik woon. Van mijn huis uit is het een kwartiertje lopen naar de Rustenburgerstraat 366. Hoe blij moeten jullie zijn geweest toen Bregje en Maria werden geboren en jullie na wat omzwervingen in Amersfoort belandden.

Hoe was het om na Amsterdam te wonen in Amersfoort? Je was toen al verloskundige want je had na de huishoudschool de twee-jarige opleiding aan de Amsterdamse Kweekschool voor Vroedvrouwen gevolgd en afgemaakt.

1897, Bouwtekening Rijkskweekschool voor Vroedvrouwen. Bron: Stadsarchief Amsterdam

Volgde je de opleiding in het nieuwe gebouw aan de Camperstraat? Wat fijn dat jij als vrouw dit hebt kunnen doen in een tijd waarin het niet altijd gewoon was dat vrouwen buitenshuis werkten.

Overlijdensakte Abraham. Bron: Website Open archieven

Wat zul je verdrietig zijn geweest toen Bram, je grote liefde op 76-jarige leeftijd overleed. Jij was toen 56 en jullie woonden in Nieuwer-Amstel. Heeft handwerken je toen geholpen in die tijd van rouw en alleen zijn?

Immigratiepapier Brazilië, Maria Wijndelina Kastner

Wat vond je ervan dat je beide dochters gingen scheiden? Maria vertrok in 1948 na haar scheiding met haar nieuwe Weense liefde Karl Johann Kastner naar Brazilië. Leek ze qua gezicht op jou, had ze je karakter?

Immigratiepapier Brazilië, Karl Johann Kastner

Ben je daar ooit op bezoek geweest? Ook Bregje scheidde op late leeftijd van haar man Salomon Mutsemaker.

Je merkt het, ik heb nog veel vragen. Nu begrijp je denk ik wel waarom ik je deze brief heb geschreven. Misschien heb je zin om het er de volgende keer wat uitgebreider over te hebben.

Tot snel hoop ik,

lieve groet van Jan

Noot van de schrijver.

Tijdens de voorbereiding voor de tentoonstelling ‘Continue This Thread’ in het Amsterdam Museum kwam een bijzondere map met 97 textielvoorbeelden uit het archief. Een aantal van die werkstukken heb ik met vlinderspelden vastgezet zodat ze gedurende de tentoonstelling goed blijven zitten. Achter alle textiel gaan mensen schuil en in dit geval was het Bregje Vreugdenhil. Ik werd nieuwsgierig naar de vrouw achter deze schitterende map die mij als textielliefhebber erg raakte. Wie was zij en waar kwam ze vandaan? Hoe was haar leven en wanneer is ze gestorven? Ik begon een zoektocht die voor mij nog niet geëindigd is: nieuwe ontdekkingen roepen weer nieuwe vragen op. Tot nu toe heb ik dit gevonden.

De familie Vreugdenhil. Bron: Stadsarchief Amsterdam

Bregje Francina Vreugdenhil werd op 13 april 1882 als oudste kind geboren in Amsterdam. Haar ouders, onderwijzer Frans Vreugdenhil (8 juni 1839 – 9 november 1910) en Maria Louisa Arends (11 oktober 1859 –2 augustus 1897 ) kregen acht kinderen. Het echtpaar woonde aan het begin van hun huwelijk in de Van Oldenbarneveldtstraat 64. Daarna is het gezin nog een groot aantal keren verhuisd.

Na de lagere school ging Bregje hoogst waarschijnlijk naar de enige Amsterdamsche Huishoudschool in het Vondelpark, waar ze les kreeg in handwerktechnieken. Op andere vervolgscholen werden dit soort technieken niet zo uitgebreid behandeld. De datum 1899 op haar letterlap laat zien dat ze zestien of zeventien moet zijn geweest toen ze de map maakte. Daarna zal ze de twee-jarige opleiding voor vroedvrouw aan de Amsterdamse Kweekschool voor Vroedvrouwen hebben gevolgd. Ze heeft het vak van vroedvrouw haar hele werkzame leven uitgevoerd.

Bregje trouwde op haar negentiende als minderjarig meisje op 21 augustus 1901 met de 39-jarige in Amsterdam geboren Abraham Fortunatus de Rochemont. Op 10 december 1903 werd Bregje Francina de Rochemont in Amsterdam geboren. Het gezin is daarna naar Amersfoort verhuisd waar op 10 april 1906 Maria Wijndelina de Rochemont ter wereld kwam.

Abraham Fortunatus de Rochemont stierf op 15 januari 1939 op 76-jarige leeftijd in Nieuwer-Amstel, het huidige Amstelveen.

Overlijdensakte Bregje. Bron: Website Open archieven

Bregje overleed op 5 augustus 1960 in Nieuwer- Amstel, 78 jaar oud. Ze werd begraven in het familiegraf op Zorgvlied, dat waarschijnlijk geruimd is.

Algemeen Handelsblad, vrijdag 5 augustus 1960 via Delpher

De map met 97 textielvoorbeelden is op 22 september 1980 door een schenking van Mevrouw H. Eyzinga-de Ridder (destijds was haar woonadres In ’t Midden 4 in Uithoorn) in het bezit gekomen van het Amsterdam Museum. Waarom en hoe is onbekend. Wat haar connectie met Bregje was, is tot op heden niet achterhaald. Ik heb er naar gezocht op Internet maar niets gevonden.

Mocht je meer informatie over Bregje hebben wil je dan een reactie achterlaten zodat we in contact kunnen komen. De zoektocht is voor mij nog niet voorbij. Mijn allergrootste wens is een foto van haar!

Vanaf 17 februari tot 3 september 2023 is de map van Bregje te zien in de tentoonstelling ‘Continue This Thread’ in het Amsterdam Museum aan de Amstel.

53. Voorbereiding van de tentoonstelling Continue This Thread

Links detail Freedom dress van Karim Adduchi

Op het moment dat ik dit artikel publiceer, is de tentoonstelling ‘Continue This Thread’ in het Amsterdam Museum aan de Amstel ingericht. Vanaf 17 februari tot 3 september kun je genieten van een aantal kabinetten, gevuld met werk van de Amsterdamse modeontwerpers Karim Adduchi en Tess van Zalinge. Ze combineren hun werk met historisch en modern textiel dat zij kozen uit de collectie van het museum. Conservator Roberto Luis Martins begeleidde hen daarbij en voegde er ook nog andere speciale stukken aan toe. Het is een expositie waarin de kracht en verbinding van handwerken te zien is, vanuit een historisch perspectief, maar ook met een visie op deze tijd.

Voor mij als textielliefhebber was het natuurlijk een feest om te helpen bij de voorbereiding. Dat deed ik samen met collectiemedewerker Marjolein de Bakker, die mij veel heeft geleerd in de tijd dat ik vrijwilliger ben.

Vlinderspelden! Ik had er, voor ik vrijwilliger werd, nog nooit van gehoord. Het zijn heel dunne spelden die je gebruikt om textiel mee vast te zetten. Omdat ze zo dun zijn, komt er geen beschadiging in de stof.

Ik gebruikte ze onder andere om merklappen vast te zetten op paneeltjes, die ik had bekleed met flanel. Paneeltjes maken leerde ik dus ook. Ondertussen hoef ik over dit onderdeel niets meer te vragen en ziet het er, al zeg ik zelf, goed uit.

Tijdsplanning is natuurlijk erg belangrijk bij het tot stand brengen van een tentoonstelling. Op 26 januari, aan het einde van de middag, was alles in het depot klaar en ingepakt.

Daarvoor naaide ik nog een tunnel aan een gehaakte sprei en gaf ik een torso twee nylonkousen armen. Dozen werden gevuld, paspoppen aangekleed en in kledingdozen geplaatst, strijkplank en strijkijzer werden niet vergeten, net zo min als naaigerei. Op 30 januari bracht een vrachtauto alles naar het museum.

Toen ik op 31 januari de tentoonstellingsruimtes binnen kwam, zag ik dat een groot deel van het ontwerp al klaar was.

Er kon begonnen worden met uitpakken en inrichten.

Ook toen deed ik allerlei klusjes.

Samen werkten we in een fijne sfeer door. Heerlijk om aan mee te werken en verrassend om mee te maken.

Je ziet bijzondere stukken binnenkomen, zoals textiel uit het Verzetsmuseum. Heel wat om het vast te houden; dat vind ik altijd als het over historisch textiel met een verhaal gaat.

Ik kreeg even het gevoel heel dichtbij slachtoffers van de tweede wereldoorlog te komen.

In de laatste zaal komt mijn colbert te hangen dat Evelien Verkerk zo prachtig zichtbaar heeft gerepareerd. Ik schreef er op dit blog het artikel ‘Over gaten zichtbaar herstellen’ over. Daarna werd ik ook nog gevraagd om een artikel over dit colbert te schrijven voor het blog van ModeMuze. Geweldig natuurlijk! Je kunt het HIER lezen. Het doet me goed om te zien dat er zo enthousiast op wordt gereageerd. Ik werd er ook op aangesproken op de winterdag van de Nederlandse Kostuumvereniging.

Langzaam kwam alles samen en zag je een fantastische tentoonstelling ontstaan. Een presentatie waar we met z’n allen hard aan werkten.

Wat ik ga aantrekken op de opening weet ik nog niet. Als ik tijd heb, duik ik misschien nog even achter de naaimachine.

Mijn volgende artikel zal weer een brief zijn. Dit keer aan Bregje. Ze is een vrouw waar ik de afgelopen tijd erg van ben gaan houden. Op 16 februari publiceer ik de brief en ik weet nu al zeker dat lezers haar ook een bijzondere vrouw zullen vinden.

52. La Frida in Parijs

Magdalena Carmen Frida Kahlo y Calderón (Coyoácan, 6 juli 1907 – Coyoácan, 13 juli 1954), beter bekend als Frida Kahlo, zie je tegenwoordig overal opduiken. Geprint op shawls op de Albert Cuypmarkt, op stof van een zelfgemaakte tas, geweven op een paneel en gedrukt op gymschoenen.

Je hoeft maar even op internet te zoeken en je komt nog meer parafernalia tegen: sleutelhangers, mokken, handdoeken, ochtendjassen, sokken, papieren servetten en zelfs een plantenspuit waarop ze met haar hoofd vol bloemen te herkennen is. Een icoon is ze geworden en zo geeft ze menig huishouden een exotisch en kleurrijk tintje. Ze is een trend, maar trends gaan voorbij. Ik heb haar nog niet gevonden in de plaatselijke kringloopwinkel, maar lang zal dat niet meer duren, verwacht ik. Kortom, ze is populair, maar gezien de afgeprijsde shawl op de Cuyp is ze misschien het hoogtepunt voorbij.

Hoe zou ze dat zelf hebben gevonden, vraag ik me af. Ik denk dat ze het er helemaal niet mee eens zou zijn. Haar exclusiviteit en bijzonderheid verkwanseld en uitgemolken door de commercie. En dat met iemand die het communistische gedachtengoed aanhing!

Frida op 12 jarige leeftijd gefotografeerd door haar vader Guillermo Kahlo

Omdat ik vorig jaar de Frida Kahlo-tentoonstelling in Assen gemist heb, was ik blij dat ik de tentoonstelling in Palais Galliera, het modemuseum van Parijs, kon zien. Ik vermoed dat een deel van beide exposities bijna hetzelfde is, met het verschil dat het in Parijs rustig was in tegenstelling tot wat ik over Assen hoorde. Daar schijn je op drukke dagen met veel moeite wat van haar jurken en kunst hebben kunnen zien.

Palais Galliera, het beeldschone, witte stadspaleis vlakbij de Eiffeltoren en de Seine. We gingen er heen op de dag dat we negen jaar bij elkaar waren. Cadeau! We werden meegenomen door haar leven, kunst en kleding. Als slot van de tentoonstelling volgde er een reis langs modeontwerpers die haar kledingstijl als inspiratie hebben gebruikt voor hun eigen collectie. Dat laatste deel was niet in Assen te zien.

Nu kan ik een lang artikel schrijven over haar leven, maar ik denk dat veel lezers daar wel van weten. Kinderverlamming en een ernstig auto-ongeluk. Been geamputeerd en leven met korsetten. Getrouwd met de 21 jaar oudere kunstschilder Diego Rivera. Naast haar huwelijk had ze relaties met mannen en vrouwen. Allemaal waar, maar omdat dit blog textiel als onderwerp heeft, wil ik de focus daarop houden.

Frida Kahlo, My dress hangs there (1933)

Tragisch vind ik overigens dat er altijd meer aandacht aan haar leven wordt besteed dan aan haar kunst, die je onder het surrealisme kunt plaatsen.

Mexico, de Zangeres Zonder Naam zong er al in 1969 vrolijk en aanstekelijk over. In het lied danst ze de rumba met een cabanero oftewel een herder en dat in een land van liefde en van zon. Beter en gezelliger kan het niet worden in het loflied. De kleding van haar en de danseressen in de clip moet een verbeelding van Mexico zijn. Dat die in niets op de traditionele en kleurrijke Mexicaanse kleding lijkt en heel clichématig is moge duidelijk zijn. Verder niets ten nadele van de Zangeres; wij zijn en blijven fan.

Traditonele kleding uit Oaxaca, niet gedragen door Frida

Hoe anders is de echte Mexicaanse kleding die Frida Kahlo droeg. Na de Mexicaanse revolutie van 1910 ontstond er een groot bewustzijn over de Mexicaanse identiteit. Die uitte zich onder andere in het dragen van traditionele kleding door vrouwen, en ook door mannen. Zo liet je zien dat je trots was op de plek waar je vandaan kwam.

Frida had een grote voorkeur voor de kleding van vrouwen in de regio Oaxaca, en dan specifiek in Tehuana. De vrouwen daar leefden sterk vanuit de gedachte van het matriarchaat in het verder overwegend door mannen gedomineerde land. Economisch onafhankelijk zijn, was hun uitgangspunt.

De kleding uit Tehuana is kleurrijk en vol details. Met de hand geborduurde bloemen op fluwelen rokken of motieven in kettingsteek.

Daaronder een lange rok van kant en als bovenstuk de ‘hupil’.

Dat is een dubbelgevouwen rechthoek die aan beide zijkanten deels is dicht gestikt; zo ontstaan er twee openingen voor de armen en aan de bovenkant een opening voor het hoofd.

Ze worden gedragen als blouse, op verschillende manieren rijk met borduurwerk versierd.

Detail glaskralen borduursel, Azteekse dansers

Frida Kahlo droeg bijna altijd een ‘hupil’.

Een outfit die ze droeg tijdens het schilderen

Dat combineerde ze vaak met een ‘rebozos’, een rechthoekige shawl met franje aan beide uiteinden.

Ook was er op de tentoonstelling in Parijs de ‘resplandor’ te zien: het kledingstuk dat ze droeg op twee zelfportretten.

Ze ziet er dan uit als een katholieke heilige, terwijl ze al op jonge leeftijd op de achterkant van haar communieportret het woord ‘idiota’ schreef.

Links: Katoenen jas uit Guatemala Rechts: Huipil uit Mazatec

Traditionele motieven geborduurd of geweven in grootse gewaden. Trots en elegantie spatten ervan af.

Ik kon er geen genoeg van krijgen.

Het was een waar kleurenfeest daar in de kelder van Palais Galliera.

Vitrines vol verschillende outfits in sprankelende combinaties.

Daarnaast werd ik geraakt door een kleine vitrine met een stoffen popje met daarbij een doosje vol garens en band. Frida maakte dit soort popjes maar borduurde ook servetten en ander textiel.

De kledingstijl van Frida was en is een bron voor modeontwerpers van nu. Dat was te zien in een zaal boven.

Soms voor mij te letterlijk door een foto van haar te schilderen op een tuniek van de modeontwerper Franc Sorbier.

Overdaad in de kleding van Richard Quinn.

Mexicaanse invloeden qua kleuren en borduursels in de collectie van Erdem, haar rode shawl deed me denken aan de jas uit Guatemala in de collectie van Frida. Zijn inspiratie voor deze collectie haalde hij uit het leven van Tina Modotti, een fotografe die bevriend was met Frida.

De ‘resplandor’ als inspiratie voor Valentino en Comme des Garçons.

Voor zomer 1998 liet Jean Paul Gaultier kleding zien die een duidelijk link heeft naar Frida.

In de show loopt een man met een nep-tatoeage van een hamer en sikkel, die verwijst naar Frida haar politieke voorkeur. Als ik er nu naar kijk, vind ik het te plat en het ergert me dat hij haar gebruikt. Dat is een vorm van je cultureel toe-eigenen die hoogst ongepast is.

De eenvoud in de twee outfits van Kris van Assche vond ik in de veelheid van kleur en decoratie een verademing, passend, draagbaar en erg mooi.

Gelukkig stonden er in de museumwinkel van Galliera geen foute Frida-artikelen. Wel boeken over haar werk en leven, weefsels uit Mexico en hoog aan het plafon hingen feestelijke papieren vlaggetjes.

Na het zien van de tentoonstelling moest ik denken aan de heerlijke cd Canciones de mi Padre van Linda Ronstadt, vol liedjes die ze zong vanuit haar Mexicaanse familiegeschiedenis. Tijdens een concert met liederen van die cd droeg ze een ‘hupil’ met daaronder natuurlijk een rok vol glitters voor het showelement.

De tentoonstelling in Palais Galliera is te zien tot en met 5 maart 2023. Info HIER.

51. Een Afghaans textielverhaal

Op de eerste verdieping van Museum voor Aziatische kunst Guimet in Parijs is tot 6 februari 2023 de tentoonstelling ‘Sur le fil, création textile des femmes Afghanes’ te zien. Het is een onderdeel van de grote aandacht die het museum op dit moment vraagt voor Afghanistan.

Afghanistan, het land dat al jaren in een wrede onderdrukking zit. Sinds augustus 2021 zijn de taliban er weer aan de macht en is het land in een economische en humanitaire crisis beland. Hulpverleners hebben het land moeten verlaten. Hongersnood is het grootste probleem naast de extreme droogte die het land teistert. Daar bovenop komt nog dat geen enkel land het talibanregime erkent en dat de contacten op hoog niveau zijn bevroren. Met name de positie van vrouwen en meisjes is heel erg verslechterd. Vervolgonderwijs is voor hen verboden en er zijn strenge kledingvoorschriften.

In mijn jaren als docent modevorming binnen het mbo heb ik een aantal Afghaanse vluchtelingen als leerlingen in mijn klas gehad. Ik vroeg me altijd af hoe ingewikkeld dat moet zijn: je land en je familie en vrienden achterlaten en naar een onbekende plek gaan waar mensen een taal spreken die jij niet kunt verstaan. Wat neem je mee in die paar tassen en welke herinneringen in je hoofd? Dat je weg moet omdat er geen keuze is en de situatie levensgevaarlijk. Maar ook hoe goed het is dat ze nu in veiligheid leven, onderwijs kunnen krijgen en dat ik daar een bescheiden rol in mocht spelen.

Soms nemen vluchtelingen kledingstukken mee die belangrijk zijn voor de hele familie. Voor een project over wereldkleding nam Razia een met gouddraad geborduurde trouwjurk mee die al lang in haar familie was. Die had de reis goed overleefd en was voor de familie een draad naar hun verleden. Ik heb naar Razia uren gezocht op internet, maar haar helaas niet teruggevonden. Ik hoop zo dat het goed met haar gaat. Graag zou ik haar willen vragen hoe het met de trouwjurk is vergaan die zo’n grote indruk op mij heeft gemaakt.

Van Nahad kreeg ik na de diploma-uitreiking een Afghaanse muts, in elkaar gezet door de beste mutsenmaker van Kabul.

Zou de mutsenmaker zijn vak nog uitoefenen, vraag ik me af

Haar eindcollectie met avondjurken gemaakt van boerka’s staat nog op mijn netvlies gebrand.

Een traditionele blauwgrijze boerka veranderde in een avondjurk

Door de stof zo te gebruiken liet ze zien dat vrouwen zichtbaar moeten zijn in plaats van bedekt. Het was een dapper, politiek statement om zo haar mening naar voren te brengen. Nahad werkt nu als stylist bij een modebedrijf in Twente. Het gaat haar goed en af en toe hebben we nog contact.

Zarif Design is het couturehuis dat Zolaykha Sherzad in 2005 begon in Kabul en dat tot op heden, ondanks tegenslagen, nog bestaat. Na opgeleid te zijn als architect in Zwitserland en jaren werkzaam te zijn geweest in New York keerde ze in 2002 terug naar Afghanistan. Het land waar ze geboren was en dat ze op 11-jarige leeftijd had moeten verlaten. Vluchteling zijn betekende voor haar op zoek gaan naar menselijkheid.

Patchwork van traditioneel Afghaanse borduursels, begin twintigste eeuw

Ze ging terug naar haar geboorteland dat zwaar beschadigd was. Overal in het land waren steden gebombardeerd. Wie herinnert zich niet de barbaarse daad van de taliban in 2001 om de twee 1500-jaar-oude Boeddha’s van Bamyan op te blazen? En niet te vergeten de hongersnood en de zwaar beschadigde ziel van de gewone bevolking. Voor ontwikkelingen in kunst en cultuur, die te maken hebben met de identiteit van een land, was gedurende die 25-jarige oorlogssituatie geen plaats geweest.

De inspiratie voor de jas is goed te zien in deze combinatie

Net als Oezbekistan speelde Afghanistan ook een belangrijke rol in de zijderoute. Naast textiel met in de hoofdrol zijde was de blauwe edelsteen lapis lazuli, een belangrijk handelsproduct. De stad Herat was in de zijdehandel een grote concurrent met de Oezbeekse stad Bukhara. Natuurlijk waren er in die tijd ook overeenkomsten in de manier van weven. De kleurrijke ikat-weefsels werden in beide landen geproduceerd en ook de gestreepte chapan was een kledingstuk dat zowel in Oezbekistan als Afghanistan werd gedragen.

‘spun within the heart

And woven from the soul (djân)

Farrukhi Sistani (1000 – 1040)

Zijdewever in Hérat, foto Oriane Zerah voor Zarif

Onder de zware laag van beschadigingen die Zolaykha aantrof, zag ze toch een wereld vol mogelijkheden. Haar rol was in eerste instantie op zoek te gaan naar ambachtslieden. Ze wou hen overtuigen dat hun werk waardevol was. Ze vond producenten van zijde en katoen, garenververs en wevers die de stoffen konden maken. Hierna bracht ze een groep naaisters, borduursters en knopenmakers bij elkaar. Met hen begon ze in 2005 in Kabul het atelier Zarif. Die naam betekent in het Farsi ‘kostbaar’. Naast dit atelier in Kabul zijn er ook weefateliers in Herat en Mazar-e Sharif. Er werken allemaal vakmensen die weten dat ze door samenwerking een verschil kunnen maken.

De traditionele chapan wordt op de schouders gedragen, foto Oriane Zerah voor Zarif

Voor Zolaykha was er een rijke textielgeschiedenis die ze kon gebruiken in moderne kledingstukken.

De rijke streepstoffen die traditioneel alleen door mannen werden gedragen, kregen een belangrijke rol in haar collecties voor vrouwen en mannen.

Schitterende, traditionele borduursels werden erop toegepast, maar wel met een moderne draai. Hierdoor ontstaat een nieuwe vorm die in het niets lijkt op traditionele kledingstukken uit het land. Door de kledingstukken in Afghanistan te laten produceren, helpt ze de makers om in hun levensonderhoud te voorzien.

bā kārvān-e ḥolla beraftam ze Sīstān

With the caravan of striped cloth I left Sīstān

Farrukhi Sistani (1000 – 1040)

Met haar kleding wil Zolaykha bruggen bouwen om mensen een verbinding te laten ervaren met het land dat haar zo dierbaar is. Ze hoopt dat mensen de kleding niet kopen uit een vorm van medelijden, maar uit een werkelijk waarderen van de schoonheid en de veerkracht van Afghanistan.

Handgemaakte knoop geïnspireerd op oude Afghaanse munten

Beeldschone en draagbare kleding is het en dat alles met een positief verhaal. Helaas was de pop-up shop in Espace Cinko voorbij toen wij in Parijs waren. Ik had de kleding graag in het echt gezien en wie weet was ik wel naar buiten gegaan met een schitterend jasje of vest.

Dat borduren in Afghanistan een rijke traditie heeft is ook te zien op de jassen en wandkleden die op de tentoonstelling in Guimet hangen.

Geïnspireerd op de chapan zijn ze door vaardige handen geborduurd met bloemen of poëtische teksten in kalligrafie.

Poëzie heeft in Afghanistan en de landen eromheen een lange traditie. In bijna elk huis staan dichtbundels op de planken. Gedichten worden uit het hoofd geleerd en voorgedragen bij belangrijke gebeurtenissen. Al eeuwen worden belangrijke teksten met inkt op stof geschreven of geborduurd. Heel mooi vond ik de witte jas waarop het woord sohl, vrede is geborduurd met zwart garen.

De filmmaker Barmak Akram maakte voor Zarif design een schitterende film waarin alles waar het label voor staat te zien is.

Naast draagbare jassen hingen er drie monumentale chapans in verschillende stoffen. Die zijn in het verleden geëxposeerd op de Documenta in Kassel, de Biënnale van Cuba, in een galerie in Parijs en nu dus in museum Guimet. Op alle drie de jassen hebben vrouwen uit Kabul op de voering wensen en gebeden voor hun familie en hun land geborduurd. Helaas waren de binnenkanten met borduursels niet te zien, maar door een artikel in het boek ‘Textile as resistance, Textiel in verzet” van Samira Bendadi en Mashid Mohadjerin ben ik erachter gekomen.

Voor de blauwe verzamelde Zolaykha mantels in verschillende tinten blauw, van verschillende materialen en uit verschillende regio’s van het land. Door de mantels te verknippen en er een nieuwe van te maken, wil ze de eenheid tussen verschillende etnische groepen laten zien.

De andere twee, waarvan de een van ikat-stof is gemaakt met een geborduurde kraag en de ander geheel geborduurd is met gestileerde granaatappels, hebben ook geborduurde teksten op de voering.

Museumstukken zijn het die de kracht en grote betekenis van textiel laten zien en daardoor een belangrijk verhaal van een land vertellen dat niet vergeten mag worden. Zelfs nu, onder het zware regime van de taliban werkt het atelier door. Weliswaar in de schaduw, maar hopelijk komt er een dag dat de ramen weer open gaan en de vrijheid is gekomen.

De mooi uitgevoerde en informatieve Frans/Engelse catalogus was niet meer te koop in de museumwinkel. In diverse boekhandels in Parijs en op het Internet is hij nog te koop. ISBN978-2-87844-334-9

Brief aan Catharina

Amsterdam, 19 januari 2023

Beste

De eerste brief die ik in dit nieuwe jaar schrijf is aan jou. Op 13 september vorig jaar hebben we elkaar voor het eerst gezien. Die ontmoeting zal ik niet snel vergeten; je maakte een grote indruk op mij. Misschien heb je in de tussentijd ook wel eens aan mij gedacht?

Je liet me die dag een bijzonder werkstuk van jou zien. Je had het lang geleden gemaakt op de Sint Johannesschool, Rustenburgerstraat 162, Amsterdam. Die school is bijna om de hoek van waar ik woon! Volgens Google maps ongeveer 13 minuten lopen. Waren de nonnen die er les gaven streng of juist heel lief?

Van jou hoorde ik dat ze in Frankrijk zo’n werkstuk een ‘Souvenir de ma Jeunesse’ noemen en dat het in Nederland een pronkrol heet.

Je vertelde enthousiast over jouw meterslange pronkrol van lapjes stof waarop je handwerktechnieken hebt geoefend die je daarna aan elkaar hebt gezet.

Ik herinner me nog die mooie haaksels, borduursels , de open naden (heet dat zo, heb ik dat goed onthouden?) en dat je zo geestdriftig praatte over leren kantklossen.

Ik vergat je te vragen hoe oud je was toen je de ‘Herinnering aan mijne Jeugd’ borduurde in platsteken en Franse knoopjes. De strikken, bloemen en harten met daarin ‘Anno 1903’ zien er zo regelmatig geborduurd uit.

Wat een werk moet dat zijn geweest. En dan heb ik het nog niet eens over al die andere technieken die je hebt geleerd! Ik neem aan dat je handwerklerares of handwerknon (bestaat dat woord eigenlijk wel?) er je een goed cijfer voor heeft gegeven. En je moeder? Was ze trots op je?

Je was vast een van de besten van de klas. Nu niet blozen! Ik heb heel wat slechtere pronkrollen gezien die er slordig uitzagen. Handwerken moet je natuurlijk ook maar liggen. Zo zijn er jongens die niet van houtbewerking houden. Ik was daar eerlijk gezegd ook niet goed in. Misschien had ik liever wat van die handwerktechnieken geleerd op de lagere school.

Dat jij er veel van houdt, werd me duidelijk toen ik alle foto’s van je werk nog eens goed bekeek. Jammer overigens dat ik geen goede foto van jou heb gemaakt op 13 september. Gebeurt misschien als we elkaar binnenkort weer ontmoeten.

Het was vast een verrassing voor je toen je hoorde dat jouw pronkrol te zien zal zijn in de tentoonstelling ‘Continue This Thread’ in het Amsterdam Museum aan de Amstel vanaf 17 februari tot en met 3 september van dit jaar. Jij komt toch wel naar de opening? Ik ben er in ieder geval want ik help met het inrichten van de expositie.

Tot dan hoop ik! Laten we dan een nieuwe afspraak maken om elkaar wat beter te leren kennen.

Hartelijke groet van Jan

49. Goud en zijde uit Oezbekistan (2)

Na al die zalen in Institut du monde arabe met prachtige kledingstukken ging de tentoonstelling verder met Suzani; dat is Perzisch voor handwerk of borduurkunst.

Een suzani is een grote lap, vaak katoen, die met zijden garens werd geborduurd. Die lap werd vaak door een plaatselijk wever of door de huisvrouw zelf gemaakt. De weefbreedte was 25-50 centimeter. Als er een lange lap geweven was, werd hij in een aantal strips geknipt en die banen werden weer los aan elkaar gezet met grove steken tot de afmeting van de uiteindelijke suzani. De tekenvrouw, de kalamkash, tekende er met zwarte inkt een patroon op.

Daarna werd de lap weer uit elkaar gehaald en het borduren van de banen door een of meerdere vrouwen kon beginnen. Het zijden garen dat voor het borduren werd gebruikt, was al eerder gesponnen en daarna plantaardig geverfd. Als kleurstof dienden onder andere uienschillen, walnoten, moerbei, zoete kersen en henna.

Borduursel in kettingsteek; hier is de naad goed te zien

De kettingsteek is de meest voorkomende borduursteek voor dit soort borduursels. Men gebruikt er een gewone naald voor of een haaknaald. Je kunt het zien als een vorm van haken op stof waarbij de naald steeds door de stof prikt om de draad naar boven te halen. In dit filmpje zie je hoe dat gaat.

Als je HIER klikt kom je op de Ebay winkel van de familie uit de video.

Alleen vrouwen borduurden suzani, in tegenstelling tot het goudborduren dat een mannenaangelegenheid was. Tegenwoordig zijn er ook mannen die dit ambacht beoefenen, maar van oudsher was het vrouwenwerk. Alle werkstukken gingen als een bruidsschat over van de ene generatie naar de volgende. De suzani werden gebruikt als wandkleden, bedspreien, gordijnen en gebedskleden. Ze waren decoratief en functioneel; ze zorgden ook voor harmonie in het huwelijk en het gezin.

Globaal zijn er twee soorten stijlen van borduursels. In Samarkand werden veel lucht- en astrale elementen geborduurd; in Bukhara gaf men de voorkeur aan bloem- en plantmotieven uit de tuin van Eden.

Hoe meer suzani’s je had, hoe rijker je was en hoe meer aanzien je daardoor kreeg. Bedenk erbij dat het een paar jaar kon duren voor een grote suzani af was.

Hoe modern ziet deze 20ste eeuwse Suzani er uit!

Het was overweldigend voor me om op de tentoonstelling deze 19 en 20ste-eeuwse kleden te zien hangen. Fascinerend om te bedenken dat de elke steek met de hand is gezet en dat uiteindelijk het wonderschone stuk textiel een functie in huis kreeg.

Hoe prachtig is om te zien dat elke vrouw een andere hand van borduren heeft. Dat wordt duidelijk zichtbaar als na het borduren twee banen stof weer aan elkaar zijn gezet.

Het dessin loopt door, soms heel precies, soms net niet. Soms hebben twee borduursters een net andere kleur garen gebruikt. Van die imperfectie gaat een grote schoonheid uit.

Vanuit de zaal met suzani’s liep ik naar de ruimte met de tapijten; ook die spelen een grote rol in cultuur van Oezbekistan.

Er zijn vier verschillende vormen: geknoopt, geweven, geborduurd en gevilt.

Naast de warmte die ze geven en de decoratie waarmee ze het huis versieren, zitten er in deze kleden ook eeuwenoude symbolen die huis en haard beschermen.

In de laatste ruimte van de expositie werd ik allereerst getrakteerd op schitterende sieraden. Traditioneel was het dat bij elke periode in een vrouwenleven verschillende sieraden hoorden. Hoe jonger je was, hoe uitbundiger de sieraden. Hoe meer sieraden je had, hoe meer status je kreeg.

De juwelen zijn gemaakt van zilver of een legering en ingelegd met halfedelstenen als koraal, parel of turkoois. Soms werd er ook gekleurd glas voor gebruikt.

Drie paranja’s stonden achter glas opgesteld: de Oezbeekse variant op de burqua. In de 19de eeuw waren moslimmeisjes en -vrouwen vanaf 10 jaar verplicht een paranja te dragen als ze naar buiten gingen. Hun hoofd ging schuil achter een sluier gemaakt van paardenhaar, de chachvan genoemd. De ‘jas zonder mouwen’ ging daarover heen zodat de vrouw geheel bedekt was. Hoe heftig moet het zijn geweest voor meisjes en vrouwen die niet aan de verplichting wilden voldoen en het toch moesten dragen.

Natuurlijk waren de paranja’s op de expositie voor de hoge klasse, gemaakt van schitterend, glanzend brokaat geweven zijde en geborduurd met gouddraad. In de 20ste eeuw bleek dat vrouwen in stedelijke gebieden strenger waren in het dragen van de paranja dan vrouwen die in afgelegen gebieden woonden. Die gingen veel makkelijker om met de voorschriften. Paranja’s worden tegenwoordig niet meer gedragen.

De laatste zaal benam me even de adem: al die zijden en katoenen chapans in ikat en streepstoffen die daar hingen! Wat een rijkdom in kleur en dessin!

Schitterende voeringen en met geweven bandjes als afwerking. Hoe bijzonder moet het zijn geweest om door Samarkand te lopen en al die kleurrijke kleding tegen te komen op straat of op een feest bij de emir.

Ik heb er heel lang naar staan kijken.

Ikat, Atlas in het Oezbeeks, is een eeuwenoude techniek, oorspronkelijk afkomstig uit Indonesië. Via de zijderoute moet de techniek naar landen in Midden-Oosten zijn gekomen; ook in India is de techniek bekend en zelfs in Zuid-Amerika. Bij ikat-weven worden voor het weven begint delen van de kettingdraden en/of de inslagdraden afgebonden en daarna geverfd. Traditioneel met natuurlijke verfstoffen als indigo en granaatappel. In Oezbekistan worden alleen de kettingdraden geverfd en zijn de inslagdraden uni gekleurd. Tijdens het weven ontstaat het patroon op de stof.

Dit filmpje laat je het hele proces zien.

Naast de dure zijde-ikat en de nog duurdere zijde-fluweel-ikat werden en worden er ook ikat-weefsels in katoen gemaakt voor dagelijks gebruik. Katoen met zijde was ook een mogelijkheid.

Met deze techniek kunnen wonderschone, wervelende en complexe dessins worden geweven.

Een laatste blik op het schilderij At Shir-Dora van Nadezhda Kashima (1896-1977) uit 1928 voor ik de tentoonstelling uit liep.

Toen ik buiten stond en nog even naar de prachtige gevel van het instituut keek, had ik het gevoel dat ik in één middag een lange, aanlokkelijke en excellente textielreis door naar Oezbekistan had gemaakt. Wie weet kom ik er echt ooit in de toekomst.

48. Goud en zijde uit Oezbekistan (1)

Op 1 januari schreef ik op Facebook: ‘Is het gek dat ik op de eerste dag van het nieuwe jaar het gevoel kreeg dat ik de allermooiste textieltentoonstelling van dit jaar al heb gezien?’ Dat kan misschien niet waar zijn, maar tijdens het bekijken van de expositie ‘Sur les routes de Samarcande, Merveilles de soie et d’or’ in het Institut du monde arabe in Parijs kreeg ik sterk dat vermoeden. Omdat de tentoonstelling zo groot en bijzonder is, zal ik er twee artikelen over schrijven.

Samarkand, Boukhara en Khiva , steden in Oezbekistan, waren belangrijke handelsplaatsen op de zijderoute tussen China en Europa. Via die route werd Chinese zijde uit de steden Quanzhou en Guangzhou naar Europese steden als Venetië en Genua gebracht.

Het woord zijderoute roept vaak een romantisch beeld op van karavanen met kamelen en paarden die tassen dragen vol edelstenen, specerijen en lappen zijde. De realiteit was dat het jaren kon duren voordat de reizigers weer thuiskwamen, als hen dat al lukte met alle gevaren en ontberingen die ze moesten doorstaan: ziekte, rovers, hitte en uitputting. Overigens werd er niet alleen zijde vervoerd van oost naar west, maar ook lakwerk, keramiek, porselein, bont, specerijen, edelstenen, juwelen, gouden en zilveren voorwerpen, paarden en bont. Omgekeerd werden er vanuit het Middellandse zeegebied zeventien soorten textiel waaronder wandtapijten, Byzantijnse stoffen en glaswerk naar de schatkamers van de Chinese keizers vervoerd.

Marco Polo, de Venetiaanse handelaar en ontdekkingsreiziger reisde samen met zijn vader Niccolò en oom Maffeo tussen 1271 en 1295 naar landen als Perzië, China en Indië, in die tijd voor Europeanen onbekende gebieden. Na terugkeer schreef hij samen met romanschrijver Rustichello van Pisa over de landen die hij had bezocht zijn boek ‘Il Milione’, in het Nederlands vertaald als ‘De wonderen van de Oriënt’. In het boek beschrijft Marco Polo Samarkand als een nobele en grote stad met tuinen vol fruit in overvloed. Moslims en christenen leefden er tolerant samen.

De vader en oom van Marco Polo waren de eerste Europeanen die de stad Bukhara zagen. Zij vonden de stad met zijn hoge torens en moskeeën gedecoreerd met mozaïeken een juweel. Bukhara was een van de drukste handelscentra van zijde, porselein, ivoor, specerijen en producten die met de grootste artisticiteit en precisie waren gemaakt.

De tentoonstelling in Parijs opent met een spectaculaire chapan van de emir Nasrullah Khan (1806-1860, regerend 1827-1860) in de buttador stijl.

Een chapan is een gevoerde, ruime (winter)jas voor mannen, gedragen over een aantal lagen onderkleding. Deze chapan is gemaakt van zijdefluweel met gouddraad en zijdeborduursel. De buttador stijl betekent dat niet alleen de randen maar alle delen van het kledingstuk zijn geborduurd met individuele en dezelfde herhalende motieven uit de planten- en bloemenwereld in een ritme als een schaakbord. Het was in die tijd een van de meest geliefde motieven voor de chapan.

De randen werden afgewerkt met geweven of geborduurde banden en de jas sloot met bandjes waaraan kwastje hingen. Vaak werd de chapan niet aangetrokken, maar los over de schouder gedragen.

Op het hoofd droegen de mannen, maar ook vrouwen en kinderen een muts van astrakan of een tyubiteika ook wel doppi genoemd; een met borduurwerk versierd mutsje.

Bij de chapan werden laarzen gedragen die ook vaak waren geborduurd. Dit alles natuurlijk niet voor de gewone man maar voor emirs.

Naast de buttador stijl waren er nog twee vormen van compositie van borduursels. De daukur, waarbij motieven alleen langs de randen van het kledingstuk geborduurd werden en de darkham waarbij het hele kledingstuk gevuld werd met een doorgaand en herhalend patroon.

Vaak werden bij de chapan met darkham-composities laarzen met hetzelfde of een vergelijkbaar patroon gemaakt.

Ook die waren natuurlijk op de tentoonstelling te zien.

Chapan voor de kroning van Emir Mohammed Alim Kahn, 19de eeuw

Ik moet je zeggen dat ik in de eerste zaal al verbijsterd was door wat ik zag. Die ontsteltenis werd nog groter toen ik de volgende ruimte inliep.

Goudborduursels in de meest fantastische glanzende chapans en boven de hoofden van de bezoekers hing een wolk van geborduurde mutsjes.

Goud, het symbool voor zonlicht, onsterfelijkheid en rijkdom was populair bij de aristocratie in die tijd. Ook in deze tijd staat goud voor rijkdom in bepaalde kringen, maar zijn de termen onsterfelijkheid en zonlicht niet meer van toepassing.

Goudborduren was een bezigheid voorbestemd voor mannen. Men geloofde dat de adem van vrouwen de glans en kwaliteit van het gouddraad zou verminderen. De meester goudborduurders, de zarzusi, vormden een gilde, de kasaba met hun eigen administratie, rituelen en regels.

Fluweel (bakhmal) was het materiaal waarop werd geborduurd. Vaak werd dat geïmporteerd uit Rusland, maar ook uit Frankrijk, Turkije, Iran, Syrië en India. Groen, rood, paars en blauw waren favoriete kleuren.

Nadat het patroon op de stof was getekend, kon het borduren beginnen. Het garen was van zijde of katoen met daaromheen een dunne, vergulde zilveren draad. Het garen kwam meestal uit India, maar later ook uit Rusland. Om reliëf te krijgen, gebruikt men karton of stukjes leer die onder het borduursel werden geplaatst.

Rood, oranje en goud met links voor een chapan voor een kind.

Mandala’s op de achterkant, natuurlijk geborduurd met gouddraad

Ik stel me de lege lap voor, de materialen ernaast en dat je dan moet beginnen aan een meesterwerkstuk waarmee de emir blij moet zijn. De spanning van al die steken naast elkaar. Klopt alles wel als de jas in elkaar wordt gezet? Ook de voering moest natuurlijk allure uitstralen. En dan die perfecte afwerking met bandjes en kwastjes! Hoe bijzonder dat dit gemaakt is en dat het zo goed bewaard is gebleven.

In een vitrine apart hangt een talisman-jas uit de moslimwereld, gemaakt in de 20ste eeuw. Deze jas, gemaakt van stevige, licht gewaxte katoen beschermt de drager tegen agressie, ziektes en het boze oog.

Op delen van de panden en mouwen zijn soera’s uit de Koran geborduurd.

Naast al die schoonheden is er ook aandacht voor de dauri: de met gouddraad geborduurde paardendeken die onder het zadel werd geplaatst.

Zijden franje en kwastjes aan de onderkant. Het moet van een grote schoonheid zijn geweest om een man in een schitterende chapan te zien rijden op een prachtig ‘aangekleed’ paard.

Drie zijden schoonheden in adembenemende kleuren

En vrouwen dan, hoor ik je denken. Ook van hen was er kleding te zien, hoewel in mindere mate. Er waren strenge regels wat vrouwen op bepaalde leeftijden moesten dragen. Qua kleuren was het voor jonge meisjes rood en boven de dertig was het groen en blauw. kaltacha

ikat

kyVanaf je veertigste was het oker en bruinachtige tinten en zachte kleuren als je oud was.

Een prachtige kaltacha, een jurk voor vrouwen uit 1880, was samengesteld uit delen van een gebruikte, geborduurde mannen-chapan, gecombineerd met fluweel en aan de binnenkant gevoerd met een zijden ikat stof. Ook toen deed men al aan recycling; zo’n kostbaar stuk geborduurd textiel werd natuurlijk niet weggedaan. Over ikat schrijf ik meer in deel twee.

Mijn favorieten waren de twee jurken kuylaken en ichkuylak, die over elkaar werden gedragen op een broek.

Hoe prachtig en modern ziet het er uit met die geborduurde cirkels en de schitterend geborduurde randen.

Spectaculair vond ik ook de zijden ikat kaltacha, eind 19de eeuw, met roze onderdelen.

Aan de kleuren is te zien dat deze gedragen is door een jonge vrouw.

Mijn camera maakte overuren en na het bezoek was mijn telefoon bijna leeg. In het volgende artikel ga ik verder met de beschrijving van de tentoonstelling. Na al deze schitterende kledingstukken waren er nog zoveel meer textielschoonheden te zien!

Mocht je meer willen weten over de techniek klik dan op deze link.

44. Mirror Mirror – De psyche van mode

Onlangs waren we vijf jaar getrouwd; een goede reden om samen een dag weg te gaan. Vanuit Amsterdam Centraal sta je in één uur en vijftig minuten in de prachtige stationshal van Antwerpen Centraal. Vandaaruit loop je makkelijk naar het verbouwde en net weer geopende ModeMuseum, kortweg MoMu.

Tot 26 februari 2023 is in het MoMu de tentoonstelling Mirror Mirror – Mode & de Psyche te zien.

Hierbij is de focus sterk gericht op het lichaam. Hoe kijken we naar onszelf en hoe bekijken anderen ons? Modeontwerpers houden ons een spiegel voor, maken ons vaak mooier door hun creaties en kunnen ons gevoel van eigenwaarde versterken.

Een tweede deel van de Mirror Mirror-tentoonstelling is te zien in museum Dr. Guislain in Gent. Dit museum over de geschiedenis van de psychiatrie exposeert kleding en kunst, gemaakt door kunstenaars die naast de modewereld werken of die inspiratie geven aan modeontwerpers. Denk daarbij aan outsiderkunst. Natuurlijk zijn we nu van plan om ook nog naar Gent te gaan.

In de catalogus van beide exposities staat een foto van de kunstenaar Giovanni Battista Podestà die een ongelooflijk fantasievolle jas en hoed draagt.

We zagen zijn kleding twee jaar geleden in het museum La Fabuloserie, 100 kilometer onder Parijs.

Van top tot teen dragen we elke dag kleren. Ze beschermen ons tegen kou, maar ook tegen impertinente blikken van medemensen. Kleren kunnen ons zekerheid geven of troost. Via kleding laten we zien wie we zijn in al onze kwetsbaarheid. Maar er is ook een andere kant. Modefoto’s van perfecte modellen kunnen onzekere gevoelens opleveren; zeker als je jong bent en ervan overtuigd dat er veel mankeert aan je uiterlijk. Door de ‘verkeerde’ kleding te dragen in een groep met specifiek kledinggedrag kun je buitengesloten worden of niet serieus genomen. Draag je een rood colbert in een omgeving van mannen in donkerblauwe pakken, dan is de kans groot dat je als een clown wordt gezien en dat niemand je serieus neemt, zeker bij het nemen van belangrijke beslissingen.

Naast veel spiegels, de tentoonstelling heet niet voor niets Mirror Mirror, staan er sublieme kledingstukken en kunstwerken die schoonheid uitstralen én vragen oproepen.

Bij binnenkomst kijk je naar een beeld van een man, gekleed in een geruit pak, die zijn handen voor zijn ogen slaat. ‘I Feel Perfectly Terrrible’ is de titel van het werk, gemaakt van keramiek, tweed, katoen, hoorn en hout door Dirk van Saene in 2021. Direct komt de vraag op: wil hij ons niet zien of mogen wij zijn gezicht niet zien? Voelt hij zich ongemakkelijk of schaamt hij zich? Voelen wij ons een voyeur door zo naar hem te kijken?

Hoe zou er naar de vrouw gekeken worden als ze op straat loopt in de platte uit cirkels opgebouwde jurk uit de collectie herfst-winter 2012-2013 van Comme des Garçons?

Of in kleding van hetzelfde merk uit de collectie voor lente-zomer 1997 met al die vreemde uitstulpsels waardoor het ideale lichaam wordt vervormd. Bestaat dat ideale lichaam eigenlijk wel of is het een verzinsel?

De spectaculaire jurken van Noir Kei Nimoniya scheppen door hun materialen afstand, maar trekken juist door die afstand ook enorm aan.

Wat zou er gebeuren als je er in een drukke winkelstraat mee gaat lopen? Of ermee in de metro staat? Welke reacties zou je krijgen? Ik vond ze feestelijk en prachtig.

Tachtig meter tule zit er in de volumineuze jurk van ontwerpster Molly Godard. Zegt ze daarmee dat vrouwen hun plaats in de maatschappij moeten innemen? Dat ze met zo’n enorme jurk heel groots kunnen laten zien dat ze er zijn? Of is het een statement dat er geen eind komt aan groei en luxe?

Simone Rocha laat aan één kant van haar jurk de rok opbollen waardoor een vervreemdend effect ontstaat. Is het een verzakte heup of doet de wind dit stuk stof opbollen? Geeft ze zo kritiek op de idealisering van het perfecte lichaam?

Naast nog meer waanzinnig mooie kledingstukken die veel vragen oproepen, zijn er kunstwerken te zien. Bijvoorbeeld ‘Something Celia Said’ van Sarah Lucas uit de serie ‘Bunny Girls’ (2019). Een vrouwenfiguur opgebouwd uit opgevulde nylonkousen. Het beeld straalt kwetsbaarheid uit en geeft de ongemakkelijke, maatschappelijke positie weer waarin vrouwen zich vaak bevinden.

Van Genieve Figgis hangen er schilderijen, geïnspireerd op klassieke meesterwerken. In het werk ‘Vanity Fair’ zien we mannen en vrouwen met gezichten als maskers in een decadente omgeving. Is de klassieke schoonheid uit 18de eeuw hier verworden tot vlekken en ruwe penseelstreken of was die tijd niet zo mooi als we hem voorgespiegeld krijgen?

Van links naar rechts ontwerpen van: C.F. Worth, Ana de Pombo, Jeanne Lanvin

Mannequinpoppen of etalagepoppen kunnen verhalen vertellen. Nog nooit had ik in het echt de miniatuurpoppen gezien van het Théâtre de la Mode. In het Pavillon de Marsan in Parijs opende op 27 maart 1945 een tentoonstelling van 237 miniatuurpoppen met dag- en avondkleding, ontworpen door bekende Parijse couturiers en met grote zorgvuldigheid gemaakt. Stel je voor: Frankrijk direct na de Tweede Wereldoorlog, de economie van het land ligt in puin en deze expositie trekt bijna honderdduizend bezoekers. Het Syndicat de la Couture Française gaf door het organiseren van deze expositie een signaal van hoop af vol elegantie en creativiteit. Mode was niet gestorven door de oorlog!

In Engeland gebeurde in dezelfde tijd iets soortgelijks. Het Londense Couturehuis Lachasse stuurde een bijzondere pop de wereld in. Miss Virginia Lachasse was een mannequin van het huis. Van haar werd een kleine modepop gemaakt met een garderobe van 115 stuks.

Van miniatuur zakdoeken tot nylon kousen, van mantelpak tot bontjas: Virginia ziet er op elk moment van de dag perfect uit. Ze werd in verschillende Engelse steden tentoongesteld om geld in te zamelen voor het Fund for the Blind.

Wat gebeurt er als je anders omgaat met een etalagepop? De poppen uit 2002 van kunstenaar en modeontwerper Ed Tsuwaki hebben een heel lange hals waardoor ze bijna het plafond raakten van zijn winkel. Invloed van Modigliani?

De Nigeriaanse modeontwerper Kenneth Ize presenteerde zijn herfst-wintercollectie 2019 -2020 op zwarte etalagepoppen die werden geplaatst in de drukke straten van Lagos. Het moet voor het modepubliek vervreemdend zijn geweest om te zien dat mode zo werd neergezet. Uiteraard gaf de modeontwerper hiermee ook een politiek statement.

Het laatste deel van de tentoonstelling is gewijd aan avatars en andere digitale kunstwerken die sommige modemerken gebruiken bij de presentatie van hun kleding. Ik snap de link van technologie en mode, maar eerlijk gezegd ben ik meer iemand die ervan geniet om kleding in het echt zien.

Terug in de trein bedacht ik me hoe vreemd het is dat Nederland geen echt Modemuseum heeft. In België zijn er maar liefst drie: in Antwerpen, Hasselt en Brussel. Wat steekt Nederland daar schamel bij af! Natuurlijk zijn er af en toe prachtige modetentoonstellingen in Nederland, maar die zijn altijd onderdeel van een groter kunstmuseum.

Tot 1992 zat er in de Loeff Berchmakerstraat in Utrecht het Historisch Kostuum Museum. Daar is veel over te doen geweest las ik in dit artikel. Een deel van de collectie is nu in het bezit van het Centraal Museum.

Zeeuwse streekdracht & Surinaamse Koto’s in de laatste tentoonstelling in het Klederdrachtmuseum

Aan de Herengracht in Amsterdam was tot juni 2020 het informatieve en vrolijke Klederdrachtmuseum gevestigd. Het moest de deuren helaas sluiten door te weinig bezoekers. Corona heeft het museum de nekslag gegeven; door die lage bezoekersaantallen kwam het niet in aanmerking voor financiële ondersteuning. Heel jammer. En een grote schande.

Ook het schitterende Tassenmuseum in Amsterdam, het enige in de wereld, is permanent gesloten. Waar die schitterende collectie is gebleven, weet ik niet.

Mocht er ergens een serieus initiatief zijn om plannen te maken voor een zelfstandig ModeMuseum in Nederland, dan zou ik er graag aan meewerken.